زنان و حضور در عرصه های نبرد
تنها زن حاضر در عملیات بیت المقدس
تأثیر عوامل معنوی در امنیت زنان ایثارگر
حماسه عاشورا نقطه عطف حضور زنان
ممکن ساختن غیرممکن‌ها
صلح بدون جنگ؟
هیچ وقت جنگ‌طلب نبودیم
ترحم بر پلنگ تیزدندان؟
راه قدس از کربلا می‌گذرد
خرمشهر چه شد؟
چرا حمله نمی‌کنید؟
زنان قهرمان در دوران جنگ
از قرآن سوزی تا تمدن سوزی
فرزند خاک، تصویر تازه زنان در دفاع مقدس
زنان قهرمان کشور ما
زنان آثار ارزشمندی درباره دفاع مقدس خلق کرده‌اند
فیلم مستند هشت سال دفاع مقدس
آلبوم تصاویرسرداران شهید
عملیات ثامن الائمه
بسیار مهم و خواندنی و عمل کردنی
مناجات شهدا با خدا
شهادت طلبی
ترور یا دفاع از کیان اسلام؟
شهید معصومه خاموشی
طلبه صفر کیلومتر!
زن نه شیرزن!!!
روزشمار دفاع مقدس
سجده باپیشانی سوراخ
دوکوهه
وصیت نامه شهید علیرضا موحد دانش
عراق
سُرفه ای کن تا بدانم هنوز نفس می کشی!
شهید احمد کشوری
نامه امام علی (ع) به مالک اشتر نخعی
ولایت فقیه ، تداوم امامت
گلزار زندگی
جسم نحیفان کجا و بار کجا...
چهل حدیث در مورد شهید و شهادت
کردستان بعد از انقلاب اسلامی و مخصوصاً در هشت سال دفاع مقدس، منطقه فعالیت و درگیری گروهکهای ضد انقلاب کومله، دمکرات و دیگر گروهها بود. حمله بعثی ها و بمبارانهای هوایی، در کنار فعالیت نیروهای ضد انقلاب باعث ناامنی کردستان شده بود. برادران سپاه و ارتش و نیروهای انتظامی در کنار برادران و خواهران مسلمان کرد سعی در برقراری امنیت در کردستان را داشتند و در کنار عملیات نظامی، فعالیت فرهنگی را نیز انجام می دادند. در این دوران، هر کسی طرفدار انقلاب اسلامی بود و عشق امام و اسلام در قلبش بود، امنیت جانی نداشت. گروهکهای ضد انقلاب او را شناسایی می کردند و در فرصتی با حمله و اسارت او را ناجوانمردانه به شهادت می رساندند. و ناهید فاتحی کرجو از جمله این مظلومه ها به شمار می رفت. ناهید روز دوشنبه هشتم آذر 1361 به هنگام خروج از منزل توسط نیروهای ضد انقلاب ربوده و به روستای هشمیز به اسارت برده می شود. این دختر 18 ساله یازده ماه مورد سخت ترین و ناجوانمردانه ترین اذیت و آزار و شکنجه ها قرار می گیرد. گروهکهای ضد انقلاب، ضمانت آزادی او از زندان اسارت- خانه ای در روستای هشمیز- را توهین به امام و انقلاب قرار می دهند. روزهای اسارت همراه با سخت ترین شکنجه ها پشت سر هم می گذرد، اما ناهید، این دختر مسلمان کرد همچون آسیه حسرت حتی یک توهین و پشت کردن به موسی زمان را بر دل ضد انقلاب می گذارد. مردم روستای هشمیز بعدها تعریف کرده اند که گاهی می دیدند گروهک ضد انقلاب، ناهید را از محل اسارت بیرون می آورند تا دست و صورت خونین خود را بشوید، اما به خاطر تهدید و رعب و وحشتی که ضد انقلاب در دل مردم آن روستا انداخته، آنها هیچ کاری نمی توانند انجام بدهند. و سرانجام ناهید فاتحی تمام غرور ضد انقلاب را در هم می شکند. آنها جلو چشمانش گوری آماده کرده و این دختر مسلمان را پس از یازده ماه اسارت با تنی مجروح و خونین از شکنجه های وحشیانه زنده به گور می کنند. مراسم با اهداء لوح تقدیر به خانواده های شهدا به پایان رسید. دلمان نمی خواست از آن فضای معنوی و محفل الهی بیرون برویم. نگاهمان به نگاه مادران و پدران شهید گره می خورد و اندوه عمیق از سنگینی رسالتمان، ما را درهم می شکست. مردمی ساده و خونگرم، رنجدیده اما مقاوم و صبور که از شهرها و روستاهای اطراف برای شرکت در یادواره به سنندج آمده بودند. از سقز، دیواندره، بانه، مریوان، کامیاران و ... هرکدام لوح تقدیر از فرزند شهیدشان را همچون یادگار گرانبهایی در آغوش گرفته بودند و با چشمان مرطوب، اما تبسمی محزون و نگاهی پرسشگرانه تا بی انتها، آماده می شدند تا به شهر و روستایشان بروند. ظاهراً مراسم تمام شده بود. اما روایات حدیث این زنان شهید هنوز ادامه داشت. بعد از ظهر در محل استقرار، گفتگوی دوستانه با خواهران کردستانی آنقدر به درازا کشید که به شب خاطره تبدیل شد و البته فرصت خوب و گرانبهایی برای تجدید خاطرات بود. احمدپور- از خواهران نیروی مقاومت بسیج تهران- از شهادت همسرش می گفت. یعقوبی- همکار او- از سفرش به آذربایجان غربی و فعالیت مخلصانه خواهران بسیجی در دورافتاده ترین مناطق محروم با حداقل امکانات و هاشمی نسب و بشیریان و شکری از خواهران کردستانی، از ایام هشت سال دفاع مقدس و حضور زنان در سنگرهای مختلف پشتیبانی، امداد، فرهنگی، آموزش و حتی اسلحه بدست گرفتن و رویارویی با دشمن. منبع خاطرات بودند، اما لبریز از درد و حسرت و اندوه. حسرت باقی ماندن از قافله شهدا و درد فراموش شدن و اندوه و ارزشهای اسلامی توسط بعضی ها... گفتند و گفتند حتی از برادران شهید. از شهید عزیز کریمی که گروهکهای ضد انقلاب او را به اسارت می گیرند. دو کتف او را سوراخ می کنند و طنابی از آن عبور می دهند. دو زانویش را نعل می زنند و با طنابهای کتفش، او را دور تا دور روستا می چرخانند و بعد از شکنجه های بسیار او را در مقابل چشمان 2 فرزندش در تشت روغن سرخ می کنند و به شهادت می رسانند. از خوهر احمدی گفتند که به خاطر فعالیتش در ستادهای پشتیبانی جبهه ها به مادر احمدی معروف بود. مادر احمدی، پسرش را نیز در جبهه ها تقدیم اسلام کرده بود. از خواهرانی گفتند که به خاطر حضور در جبهه ها و فعالیت شدید در هشت سال دفاع مقدس ازدواج نکردند و عروس شدنشان را موکول به بعد از جنگ نمودند. و پس از پایان جنگ نیز، شرط ازدواج خود را، همسری جانباز قرار دادند. از خواهر تقوی، خواهر آقایی، خواهر بیات، خواهر قیصریان، خواهر قاضیان و صدها خواهر دیگر که پس از پایان جنگ هرکدام به شهرهایشان برگشتند و اکنون بسیاری از آنها به فراموشی سپرده شده اند. از شهدای گمنامی گفتند که در رویاهای صادقانه شناسایی می شدند. از رزمندگان مجروحی که توسط نفوذی های ضد انقلاب با آمپول هوا در بیمارستان به شهادت می رسیدند. و از جوی جلو استانداری کردستان که به جای آب، در آن خون شهدا جاری بوده است. شکری نیز از دوران کودکی و نوجوانی اش در دوران جنگ می گوید و این که چگونه چادر او را ضد انقلابیون یکبار پاره می کنند و یک بار دیگر به آتش می کشند تا دست از حجابش بردارد، از اهالی بیرجند است. در دوران جنگ به کردستان می آیند، خانوادگی بسیج اند و ... زمان اقامت به اتمام رسید و موقع برگشتن بود. خواهر بشیریان تا فرودگاه همراهی مان کرد و متواضعانه و صمیمی چند بار تکرار کرد، باز هم بیائید. ما را تنها نگذارید... خدایا همدلی چه شیرین است. همدردی چه لذتی دارد. گشتن و همدیگر را یافتن چه نعمتی است و اینها چه گرانبها گوهرهایی هستند که هنوز هم ساده، بی توقع، دور از هیاهو و جنجال فعالیت می کنند و برای استقرار درخت اسلام و انقلاب اسلامی زحمت می کشند و ما قدرشان را چه کم می دانیم... سینه شان گنجینه ای است از خاطرات حماسه ها، صندوقچه ای از حماسه های ناخوانده که هرکدام برگی از تاریخ مقاومت و ایثار زنان و مردان در هشت سال دفاع مقدسمان است که هنوز هم ایستاده اند. چه کسی حماسه های آنها را رویت خواهد کرد؟ چه زمانی تشنه شنیدن خواهیم شد؟ و این روح های خفته کی از خواب غفلت بیدار خواهند شد تا شرمنده خون شهدا نباشیم.... زهره یزدان پناه
از اهالی جنوب شهر است، چند سالی بیش تحصیل نکرده است، بخاطر امرار معاش، از دوازده سالگی درس را رها کرده و مجبور به کار، در یک کارخانه می شود، همین بوده که در آن سالهای، طلوع آفتاب را از پشت پنجره های اتوبوس مسیر تهران- کرج تماشا نموده است. اما با همه خردسالی اش، معرفتی داشته است غیر قابل وصف که هنوز هم دارد، همیشه مونس تنهایی هایش، قرآن و نهج البلاغه بوده است و نیز مفاتیح و رساله. شاید همین سبب هویت وبیراهه نرفتنش در زندگی بوده. جنگ تحمیلی که آغاز می شود او به کردستان می شتابد. هشت سال امدادگر جبهه های غرب می شود. سینه اش انباشته از خاطرات تلخ و شیرین هشت سال دفاع مقدس است. شهید نصراللهی فرمانده سپاه بانه او را خوب می شناسد، بارها پای نقل خاطراتش نشسته ام. از هجوم بعثی ها و از ددمنشی کومله برایم گفته است و نیز از پستی و جنایت گروهکهای ضد انقلاب و منافقین... حتی از روی برایم گفته است که نفوذی های گروهکها، وسایل اتاق عمل بیمارستان را به سرقت می برند، تا به رزمندگان مجروح، امداد نرسد و آنها به شهادت برسند. هنوز یادگاری هایی از آن دوران در آلبوم عکسهایش در ویترین شیشه ای اتاقش دارد. اکنون سالهاست که دوران جنگ تحمیلی به پایان رسیده اما من بعضاً او را می بینم. در همان خانه محقر و قدیمی، در گمنامی و تنهایی، همراه با غربت زمانه زندگی می کند. شاید چهل بهار بیشتر ندیده باشد. اما سخت پیر زمانه شده است. در منزلش هر ماه، روضه دارد. دو روز هفته برای کودکان کلاس روخوانی قرآن گذاشته است. در شبهای چهارشنبه می توانی او را در جمکران پیدا نمایی، هنوز سینه اش می سوزد. گاهی سرفه هایش با خلط خون آلود توام می شود. استخوانهایش درد می کند اما می دانم که هیچکدام از اینها رنجش نمی دهد. وضعیت فعلی زمانه بیشتر آزارش می دهد. دردهایش همرنگ رنجهای دیگران شبیه اوست. اما هنوز امیدوار است. نیت اعتکافهایش را سلامتی و تعجیل در ظهور آقا امام زمان (عج) قرار می دهد، او هنوز در انتظار است و در صف منتظران و ...آنقدر تلاش کرده که اکنون از کار افتاده، اما با همان حقوق ازکار افتادگی، برای شهید «جان بزرگی» مجلس ترحیم می گذارد. محرم امسال چهل روز زیارت عاشورا برای سلامتی و ظهور آقا امام زمان (عج) گذاشت و بعد راضی نشد و چهلم بعدی را آغاز کرد. خب، شاید همین است که آقا نیز در رویاش به احوالپرسی اش می آید. او چندان معروف و بنام نیست. اما محفل قرب، او را خوب می شناسد. او یادگار هشت سال جنگ تحمیلی است و ماندگار دوران دفاع مقدس. شاید تو، نام او را تا به حال نشنیده باشی اما یقین دارم روزی که آقایمان بیاید، حتی او را خواهد شناخت. «صدیقه بیات» را می گویم، شاید آن روزها خیلی ها خواهر بیات را خواهند شناخت و به نام صدایش خواهند نمود...
مقدمه:
به طور قطع زن که نیمی از پیکره جامعه را تشکیل می دهد، نقش بسیار مهمی در دفاع از حریم ولایت دفاع می کند. این نقش در دو جنبه قابل بررسی است: الف) نقش اجتماعی زن در دفاع از حریم ولایت ب) نقش فردی و وظائف شخصی او در رابطه با دفاع از حریم ولایت. اما قبل از اینکه به طور واضح و روشن به هر یک از این دو مسئله بپردازیم، مقداری در مورد خود ولایت فقیه و شرائط و محدوده آن صبحت می نمائیم تا معلوم گردد دقیقاً یک زن مسلمان چه وظیفه ای را بر دوش دارد و باید به دفاع از چه چیزی برخیزد. بنابراین محورهای اصلی مقاله در سه قسمت خواهد بود: قسمت اول مربوط به ولایت فقیه و قسمت دوم مربوط به نقش اجتماعی زنان در دفاع از حریم ولایت و قسمت سوم مربوط به نقش فردی زنان در این زمینه است. معنای ولایت فقیه هنگامی که لفظ «ولایت» در مورد فقیه به کار می رود، مراد از آن همان حکومت و زمامداری امور جامعه است. اما معنای آن «آقایی»، «ریاست» و «سلطنت» که نشان از چیرگی ولی بر «مولی علیه» دارد، نیست. بلکه مقصود سرپرستی امور مولی علیه و اداره شئون اوست. ولی فقیه خادم مولی علیه است، نه باری برگرده او :«رئیس القوم خادمهم». ولایت شخص فقیه تمامی آحاد و افراد جامعه را در بر می گیرد. وی سرپرستی یکایک افراد آن جامعه، حتی سایر فقها و بلکه شخص خود را به عهده دارد. پس ولادت او فقط مربوط به همانند میت، سفیه، مجنون و صغیر که قادر به اداره امور خود نیستند، نمی باشد، بلکه مواردی را که مولی علیه قدرت بر اداره امور خود دارد نیز در بر می گیرد. هر جامعه ای برای اداره امور خود نیازمند مدیری است، همان گونه که حضرت علی (ع) می فرماید:«ولابد لکل قوم امیر براو فاجر»؛ هر قوم و گروهی ناگزیر باید رهبر و رئیسی داشته باشد، چه نیکوکار و چه بدکار. اسلام برای این مدیر، شرایط فراوانی ذکر کرده که چون مهمترین آنها فقاهت است، از آن به «ولایت فقیه» یاد می شود. فقیه رأس هرم جامعه دینی در عصر غیبت دین درصدد است با ارائه عناصری جهان مشمول، حیات آدمی را در راستای کمال و سعادت واقعی سامان بخشد. با این وصف «مدیریت» از دیدگاه اسلام ساماندهی تمام نیروهای بالفعل و بالقوه جامعه در جهت آرمان ها و اهداف متعالی دینی است و در این امر، افزون بر هدایت های ماندنی الهی، به دانشهای متغیر بشری و دستاوردهای فرد آدمی نیز نیاز است. این دانشها که به یاری تجربه و تعقل فراهم آمده، انسان را برای شناخت موقعیت و تشخیص ویژگیهای متغیر حوادث مختلف آماده می رساند. اما هنگامی این آمادگی به بهره بندی بهینه خود می رسد که تحت اشراف و هیمنه ی عناص جهان مشمول دینی به کار گرفته شود. از این رو، مدیریت فقهی و به بیان بهتر و دقیقتر «مدیریت دینی» نه تنها «علم» را انکار نمی کند و تعارضی با «مدیریت علمی» ندارد، بلکه بر ضرورت به کارگیری بهینه از آن تأکید می ورزد. فقیه به عنوان مدیری که مجموعه حرکت را به سوی آرمانهای اسلامی سوق می دهد، بر جامعه ولایت دارد و در واقع «ولایت» تجلی همان مدیریت دینی است. تنها اشکالی از حکومت، از سوی اسلام قابل پذیرش است که در آنها جایگاه فقیه در عصر غیبت به عنوان رأس هرم قدرت و بالاترین مدیر کشور محفوظ مانده باشد. ولایت فقیه امتداد ولایت خدا در فرهنگ شیعی پس از توجه به ضرورت وجود زمامدار برای جامعه، این مطلب واضح است که حق زمامداری از آن خداوند متعال است که تمام شئون هستی آدمی اوست و همین امر اقتضا می کند که انسان مطیع او امر و نواهی او باشد. حال اگر او ما را به تبعیت از شخص یا گروهی خاص فرا خواند، ما نیز اطلاعت می کنیم و اگر برای زمامدار شرایطی بیان کرد و تعیین شخص او را از بین حائزین شرایط به عهده ما گذارد، باز مطیع خواهیم بود. خداوند زمامداری امت اسلام را به شخص رسول اکرم (ص) و سپس به امامان معصوم (ع) اعطا کرده است و این مطلب به ادله اربعه: کتاب، سنت، عقل و اجماع قابل اثبات است. از این سو، شیعه اعتقاد دارد که رسول گرامی اسلام افزون بر مقام نبوت و رسالت از منصب امامت نیز برخوردار بوده است. از دیدگاه شیعه، ولایت فقیه در عصر غیبت ادامه ولایت امام معصوم (ع) است، همان گونه که ولایت آنها در امتداد ولایت نبی اکرم (ص) قرار داشت. به عبارت دیگر به اعتقاد شیعه در رأس هرم قدرت در جامعه اسلامی باید یک اسلام شناس قرار گیرد که اگر معصوم (ع) حضور داشت، شخص او و اگر نبود، فقیهان این مسئولین را برعهده خواهند داشت. این دیدگاه از نتایج پذیرش این نکته است که وظیفه اصلی حکومت از دیدگاه اسلام بسط ارزش ها و احکام الهی در جامعه می باشد و برای تحقق چنین آرمانی نیاز است در بالاترین مصدر تصمیم گیری شخصی آگاه به دین قرار گیرد. البته بدون شک این شخص باید از اوضاع خارجی نیز مطلع و توانایی اداره امو را نیز دارا باشد. شرائط ولی فقیه بر اساس ادله ای که درباره فقیه بیان شد، کسی می تواند زمام امور را در جامعه اسلامی به دست گیرد که به مقام فقاهت رسیده باشد و بتواند احکام الهی را از منابع مورد وثوق استنباط نماید. از سوی دیگر آیات و روایاتی داریم که اطاعت فاسق و غیر عادل یا ولایت او را انکار می کند. عقل نیز حکم می کند که نمی توان زمام جامعه ای مبتنی بر یک عقیده را به کسی سپرد که در عمل پای بندی آن اعتقاد نیست و التزامی به قوانین آن ندارد. شرط دیگر زمامدار اسلامی توانایی اداره اموری است که برعهده دارد و این شرط نیز از روایتی از امام باقر (ع) به دست می آید. بنابراین شرایط اساسی زمامدار اسلامی عبارتند از: فقاهت، عدالت، توانایی، جامعه اسلامی. حدود ولایت فقیه فقیه بر یکایک افراد جامعه اسلامی از مسلمان و غیر مسلمان، مجتهد و عامی، مقتدان خودش و ... بلکه برخودش ولایت دارد و اگر حکمی را با توجه به موازین آن صادر کند، باید همگان، حتی سایر فقها و بلکه خودش، آن را رعایت و به آن عمل کنند. از سوی دیگر فقیه بر تمام شئون اجتماعی جامعه ولایت دارد و می تواند براساس موازی در آن، حکم کند و اگر چنین کرد اطاعت از او بر همگان واجب است. پرواضح است که از آنجا که فقیه، ولایت خود را از ناحیه شارع به دست آورده ناگزیر است در چارچوب ضوابطی که شارع در زمینه های گوناگون ارائه کرده، عمل نماید. اگر آنچه نسبت به آن می خواهد اعمال ولایت نماید از مباحات شرعی باشد، با میزان «مصلحت»، حکم می نماید. درست مانند اشخاص که در زندگی خصوصی خود می توانند در دایره مباحات شرعی به آنچه مصلحت تشخیص می دهند، عمل کنند. از این ولایت به ولایت مطلقه فقیه تعبیر می شود و مقصود این است که فقیه هرچند می تواند در هر زمینه و نسبت به هرکس حکم صادر کند، ولی در صدور این حکم می باید مصلحت، تزاحم و نظام های اسلامی را درنظر گیرد، همان گونه که امامان معصوم (ع) نیز احکام خود را با ضابطه، میزان و ملاک صادر می فرمودند. پس ولایت فقیه با حکومت مطلقه که در محافل سیاسی مطرح می شود متفاوت است. الف) نقش اجتماعی زن در حمایت از ولایت فقیه در این ناحیه فرقی بین زنان جامعه و مردان نیست. یک سری وظایفی بر گردن افراد جامعه است که رعایت این وظایف و عمل برطبق آن جامعه را به سوی آرمانهای بلند اسلامی سوق می دهد. همانگونه که روشن و واضح است، هیچ زمامداری هر قر هم که بر حق باشد، به تنهایی قادر به انجام اموری که جامعه را به سوی تعالی فرا می خواند، نیست. بلکه این مردم هستند که با حمایت از وی و اطاعت از فرامینش زمینه بهبودی را فراهم می آورند. حضرت علی (ع) در خطبه ای که در صفین ایراد فرموده اند، حقوق متقابل رهبر و مردم را نسبت به یکدیگر یادآور می شوند و می فرمایند: «آنگاه که مردم حق رهبری را ادا کنند و زمامدار حق مردم را بپردازد، حق در آن جامعه عزت می یابد، راههای دین پدیدار و نشانه های عدالت برقرار و سنت پیامبر پایدار می گردد، پس روزگار اصلاح می شود و مردم در تداوم حکومت امیدوار و دشمن در آرزوهایش مأیوس می شود، اما اگر مردم بر حکومت چیره شوند، یا زمامدار بر رعیت ستم کند، وحدت کلمه از بین می رود، نشانه های ستم آشکار و نیرنگ بازی در دین فراوان می گردد. از جمله حقوق طرفین که در همین خطبه ذکر گردیده است، تناصح بین و الی و مردم است. یعنی زمامدار و مردم، امام و مأمون باید همدیگر را به کار خیر نصیحت کنند، حق را برپا دارند و در کارهای نیک همدیگر را یاری نمایند. در قانون اساسی جمهوری اسلامی دقت در کار رهبر و توجه به امور وی برعهده مجلس خبرگان گذارده شده است و این امت هستند که با انتخاب صحیح و درست افراد شایسته و لایق، در این مهم شرکت می جویند. از سوی دیگر همین امت با گوش جان سپردن به فرامین رهبر الهی خود، او را در انجام کارهای نیک یاری می دهد. و به این ترتیب تناصح و دعوت به کار نیک، بین امت و امام به صورت کامل و دقیق صورت می پذیرد. امیرمؤمنان در فرازی دیگر از این خطبه زیبا به حقوق دیگر و الی و رهبر که بر گردن مردم است اشاره می فرماید و می گوید: مردم! از پست ترین حالات زمامداران در نزد صالحان این است که گمان می برند آنها دوستدار ستایش باشند و کشورداری آنان بر کبر و خودپسندی استوار باشد، من از شما می خواهم که مرا با سخنان زیبای خود نستایید، تا نفس خود را به وظایفی که نسبت به خدا و شما دارم، خارج سازم و حقوقی که مانده است بپردازم و واجباتی که برعهده من است و باید انجام گیرد ادا کنم. پس با من چنانکه با پادشاهان سرکش سخن می گوئید، حرف نزنید و چنان چه از آدمهای خشمگین کناره می گیرند، دوری نجویید با ظاهرسازی با من رفتار نکنید و گمان مبرید اگر حقی به من پیشنهاد کنید بر من گران آید یا در پی بزرگ نشان دادن خویشم... پس از گفتن حق یا مشورت در عدالت خودداری نکنید. حضرت در این فراز می فرمایند: حمایت واقعی از رهبر و فرایض او و یاری کردن او در انجام تکالیف الهی از حقوق رهبر بر مردم است. آنان که با چاپلوسی و تملق،ظاهری را حفظ می نمایند اما در واقع ضربه های جدی به سیر حرکت جامعه به سوی سعادت می زنند، در واقع حقوق رهبر را رعایت نکرده اند. آنان که در تعیین افراد لایق و شایسته برای پست های مختلف اجرایی و قانون گذاری کوتاهی می کنند و در انتخابات تلاش لازم را مبذول نمی نمایند، در کار حمایت از رهبر قصور دارند. بنابراین در جامعه اسلامی کنونی و با توجه به رهنمودهای امیرمؤمنان (ع) و سفارشات دیگر امامان معصوم (ع) واضح می شود که شرکت در انتخابات، گوش دادن به نصایح رهبر در زمینه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و عمل بر طبق آن فرامین و حمایت کامل و همه جانبه آن در مقابله با دشمنان داخلی و خارجی از وظایف اصلی مردم است و عدم انجام وظایف محوله، ضایع کردن حق رهبری است و تضییع حق وی تضییع است. در انجام وظیفه این وظیفه بین زن و مرد هیچ فرقی نیست. هر یک از آنان در هر شغل و منصبی که باشند در اجرای صحیح قوانین سهیم هستند و همان گونه که قبلاً نیز گفتیم رهبر هرگز به تنهایی از عهده این مهم بر نمی آید. در اینجا خالی از لطف نیست که اشاره به نقش زنان در طول تاریخ اسلام از ظهور این دین حق تاکنون داشته باشیم. زنان بسیاری می توان نام برد که در حمایت از رهبر و والی خود اقدام کرده اند و جان خود را نیز از کف داده اند. با دقت در زندگانی حضرت خدیجه (س) و حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا (س) و زندگانی حضرت زینب (س) کاملاً روشن می گردد که هیچ گاه از این مهم غفلت نورزیده و در برهه های مختلف از زندگی خویش در مواقع ضرورت از امام وقت خویش حمایت کرده اند. در این مجال کوتاه جای ذکر رشادتها و شجاعتهای این فرزانگان تاریخ و پیروان بر حق آنها نیست. ب) نقش فردی زن در حمایت از ولایت فقیه گمان می کنم آنچه بیشتر باعث می شود تا به موضوع زن و حمایت از ولایت فقیه بپردازیم، نقش فردی زن در این حمایت است. اگرچه مردان هم نقشی مشابه در این مسئله دارند، اما به مناسبت موضوع، فقط به نقش فردی زنان در این زمینه می پردازیم. اهمیت نقش فردی اگر بیشتر از نقش اجتماعی زنان نباشد، یقیناً کمتر از آن نیست. و حتی به نظر حقیر عدم توجه به نقش فردی، نقش اجتماعی را نیز کمرنگ و چه بسا بی اثر خواهد کرد. به عبارت دیگر این دو نقش (فردی و اجتماعی) در هم تنیده اند. غفلت از یکی از آنها، مضمحل شدن دیگری را در پی دارد. زن مسلمان در یک جامعه اسلامی از آن جهت که زن است و از آن جهت که مسلمان است، وظایفی را برعهده دارد. اگر زن این وظایف را فراموش کند و فقط به نقش اجتماعی خویش بپردازد و از آنچه که شرع برعهده شخص او گذارده و او مکلف به به انجام آنها می داند،سرپیچی کند، نه تنها به خود ضربه زده است، بلکه اجتماعی را نیز در معرض خطر قرار داده است. در حالی که اگر به طور دقیق به وظایف فردی خویش عمل نماید، در سلامتی و رشد کل جامعه مؤثر خواهد بود. اسلام از زن می خواهد که عفت خویش را نگاه دارد و خود را از نامحرمان حفظ کند. در مسائل تربیتی نیز اسلام جایگاه ویژه ای برای زن به عنوان مادر و همسر و خانه قرار داده است و تعالی یک خانواده، تک تک افراد مؤثر هستند اما مادر به عنوان یکی از اصلیترین ارکان این اجتماع کوچک است. مادرانی که فرزندانی ایثارگر، فداکار، مؤمن می پرورانند، اینها هستند که می توانند پرچم حمایت از جامعه و رکن مهم آن یعنی ولایت فقیه را علم کنند. زمانی که شئونات اسلامی را رعایت می کنند و حجاب را به عنوان یکی از ارکان مهم دین که برای حفظ جامعه از فساد است، می پذیرند، اینها هستند که پشتوانه محکم تعالی جامعه و سعادت او به سوی آرمانهای بلند اسلامی اند. همان گونه که امروزه مشاهده می کنید دشمنان دین و انقلاب، برای به فساد کشاندن این قشر از جامعه از شعارهای فریبنده کمک می گیرند. در پوستینی از صلاح و رفاه زن، وارد صحنه می شوند، ولی قصد اولی و هدف اصلی آنها منسوخ کردن زن و از بین بردن یکی از حامیان واقعی جامعه انقلابی است. خیلی کودکانه اندیشیدن است اگر فکر کنیم آنان واقعاً درصدد رفاه ما هستند و بسیار خام خواهیم کرد اگر گمان کنیم، آنان آزادی ما را می خواهند. اگر خوب بیندیشیم و خوب تفکر کنیم در می یابیم که آزادی و عزتی که در اسلام برای زن وجود دارد، در هیچ یک از مکاتب و نحله های دیگر نیست. اسلام با تحصیل و فهم و تعالی زن نه تنها مخالف نیست، بلکه بسیار به آن بها می دهد. اسلام با بی بند و باری، فحشاء ظلم و تعدی و تجاوز مخالف است. چرا قشر زن تحصیل کرده ما باید گمان کند که حجاب مانع فهم و شعور او می شود؟ چرا شعارهای فریبنده فمینیسم او را از اصالت واقعی اش جدا می سازد؟ چرا بعضی زنان ما گمان می کنند که اگر یک فوتبالیست خوب باشند و یا در خیابانها دوچرخه سواری می کنند یا فلان ورزش را خوب بیاموزند، یا تمام وقت خود را در بیرون از منزل بگذرانند یا با همسران خود به مخالفت برخیزند، آزادی به دست آورده اند؟! توجه کنید هرگز اسلام با رفاه، با ورزش، سلامتی بدن و ... مخالف نیست. اما گاه این شعارها به هدف مسخ کردن زن مسلمان صورت می گیرد. این شعارها برای این است که زن، مثل سیده زنان عالم، فاطمه زهرا (س) را به عنوان الگوی زندگی خویش قرار ندهد.در جامعه ای که زنان آن، دنبال الگوها و نمونه هایی غیردینی می گردند، چنین جامعه ای بعد از گذشت چند نسل هرگز حکومت اسلام و خدا را نمی پذیرد. در حالی که تنها چیزی که برای انسان عزت می آفریند و او را سربلند می سازد و از یوق بندگی بیگانگان خارج می سازد، اسلام عزیز است. از این روی کاملاً واضح است که حفظ شئونات اسلامی از سوی زنان در جامعه اسلامی و توجه کامل آنها به کانون گرم خانواده در کنار مسئولیتهایی که برای زن در اجتماع وجود دارد و گاه وجود این مسئولیت ها بسیار ضروری و لازم است، همه و همه در حمایت از ولایت فقیه که در رأس هرم جامعه دینی قرار دارد بسیار مؤثر بلکه نقش اساسی دارد. اگر می بینیم فاطمه زهرا (س) از اینکه کار منزل به او محول می شود بسیار مسرور می گردد نه از این روست که که این کارها سبکتر است، بلکه به این دلیل است که می داند وظیفه اصلی زنان حراست از محیط گرم خانواده است. جامعه ای که به خانواده بها می دهد، جامعه ای سالم است. این وظیفه مهم را مردان نمی توانند بر دوش گیرند. و می بینیم که همین کوثر وجود که عالم خلقت برای وجود او خلق می شود، در هر بروعه و هر زمانی که لازم باشد در خارج از خانه به کارهای دیگر اجتماعی می پردازد و در دفاع از حریم اسلام تلاش می کند، چه در زمان حیات پدر بزرگوارش و چه بعد از رحلت ایشان. در خانه آن گونه و در خارج خانه اینگونه. اما با این حال از اینکه در تقسیم کار، کار خانه به او محول می شود بسیار خوشحال می گردد. در این جا، جا دارد که به عنوان حُسن ختام، یکی از کلمات امام راحل (رضوان ا...تعالی علیه) را که در مورد حضرت فاطمه زهرا (سلام ا... علیها) فرموده اند، ذکر نمائیم: «یک زن دنیا آمد که مقابل همه مردان است، یک زن به دنیا آمد که نمونه انسان است، یک زن به دنیا آمد که تمام هویت انسانی در او جلوه گر است.» منابع 1- صحیفه نور، جلد 8، صفحه 162 2- صحیفه نور، جلد6، صفحه 194 3- هادوی تهرانی، مهدی «ولایت فقیه»، صفحه 130- 67 4- نهج البلاغه، خطبه 216 5- ر.ک، نصیرپور، محمد قاسم، «زندگانی فاطمه زهرا (س)» صفحه 55-45 نویسنده: شمسی خراسانی
((ما میخواهیم زن به مقام والای انسانیت برسد. زن باید در سرنوشت خودش دخالت داشته باشد.)) حضرت امام خمینی (ره) در مدخل سخن ، در جهت تبیین جایگاه ارزش مند فرهنگی ، حقوقی زنان ؛خصوصاً فرهیختگان تحصیلکرده ی ایثارگر به نقش مهم و مؤثر قانون اساسی اشاره می شود ،که ثمره ی خون هزاران هزار شهید و زحمات نخبگان و شهدایی گران قدر همچون آیت الله بهشتی است. این قوانین ، ریشه در نظام دینی مبتنی بر آیات و روایات دارند. در اصل بیستم قانون اساسی آمده است : همه ی افراد ملت اعم از زن و مرد به طور یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه ی حقوق انسانی ، سیاسی ، اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند. در اصل بیست و یکم آمده است: دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد: 1- ایجاد زمینه های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او ؛ 2- حمایت مادران ، بالخصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند و حمایت از کودکان بی سرپرست ؛ 3- ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده ؛ 4- ایجاد بیمه ی خاص بیوگان و زنان سالخورده در صورت نبودن ولی شرعی. نکات مهمی که از قوانین مصوب پیشگفته برای احیای حقوق زنان در حریم اسلامی حاصل می شود ، به شرح زیر است: 1- هدف در جامعه ی اسلامی این است که زن به حق انسانی و حقیقی خود به عنوان یک انسان برسد ؛استعدادهای او شکوفا شود ؛ رشد حقیقی و انسانی پیدا کند و در نهایت به تکامل انسانی نایل آید. 2- حرکت نظام دینی در جهت احقاق حقوق زنان در جامعه ی اسلامی باید رو به رشد باشد ؛ منتها بر مبنای اسلامی و با اهداف اسلامی. 3- اهمیت دادن به تحکیم خانواده و نقش مؤثر خانوادگی زن به عنوان عنصر اصلی و فعال و سرنوشت ساز که مقام معظم رهبری در این باره فرمودند : (( مادر از هر سازنده ایی سازنده تر و با ارزش تر است ؛ بزرگترین دانشمندان ممکن است یک ابزار بسیار فوق پیچیده ی الکترونیکی را مثلاً به وجود بیاورند. موشک های قاره پیما را به وجود بیاورند ، ولی هیچکدام از این ها اهمیت ندارد که کسی یک انسان والا به وجود بیاورد و چنین کاری تنها از مادر ساخته است ، این الگوی زن اسلامی است.)) 4- رعایت حقوق خانوادگی به عنوان زندگی اجتماعی که شاکله ی جامعه ی اسلامی را تشکیل می دهد که در این بین رعایت حقوق قانونی بین زن و شوهر به عنوان پایه های استوار و مهم خانواده مبتنی بر مصوبات قانونی ذی صلاح و هم چنین حقوق اخلاقی که باعث شیرین شدن و تحکیم خانواده می شود ، از جمله ی این حقوق است که زیر پا گذاشتن هر کدام مشکلاتی را به وجود می آورد. 5- در نظام اسلامی به عنوان یک نظام دینی لازم است حق متفاوت بودن زن را در همه ی عرصه ها و گستره ی فعالیت ها و زمینه های اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی شناسایی کنند و زمینه ی حضور او را در آن عرصه ها بیش از پیش مهیا سازند. 6- در تصویب قوانین ، حقوق زنان جامعه در مورد تسهیلات شغل خانه داری و حمایت های دیگری که از حق متفاوت بودن آن ها در عرصه ی کار و شغل و گروه و پایه و مرخصی و بازنشستگی و سنوات کاری و ... است ، مد نظر و مورد توجه قرار گیرد ، که این امر ، عین عدالت بوده و این حق تفاوت در جای خودش اجرا می گردد. 7- چون قانون گذار در شریعت اسلامی ، پروردگار منان و عادل و حکیم است ، به تمام زوایای شخصیتی و ابعاد گوناگون وجود انسان مسلط است و در جهت قانون گذاری ،مصالح زن و مرد را به بهترین وجه رعایت فرموده است و آنچه در فقه اسلامی آمده ، ناظر بر کاردکردها و مسئولیتهای اجتماعی است ، نه عدم رعایت حقوق زنان. 8- بنابر قوانین اسلام ، اصالت نه با زن است و نه با مرد ؛ اصیل ،انسانیت است و بندگی خدا ، که از مسیر قرب الهی با تلاش و طی طریق حاصل می آید و زن در برخورداری از حق مساوی بودن به عنوان یک انسان قادر به رسیدن به اوج قرب الهی و عرشی ترین جایگاه تکاملی است. این بخش را به گهر گفته های حضرت امام (ره) زینت می دهیم ؛ (( همان طور که حقوق مردها در اسلام مطرح است ، حقوق زن ها هم. اسلام به زن ها بیشتر عنایت کرده است تا به مردها ، اسلام زن را بیش تر حقوقشان را ملاحظه کرده است تا مردها )). (( از نظر اسلام ، زن باید به مثابه یک عنصر انسانی ، تمام مراحل کمال را طی کند و زن همانند مرد می تواند به عنوان یک دانشمند ،مخترع ، فیلسوف و عنصر فعال در صحنه های سیاسی ،اداری و دولتی به جامعه خدمت کند. )) طبیعتاً در این موضوع ، زنان فرهیخته ی ایثارگر ،تحصیلکرده ،که در دوران سرنوشت ساز و تاریخ ساز انقلاب اسلامی با تلاش ، صبر و بردباری و ایمان راسخ و مستحکم ، راه ایثارگری را با خضوع و خشوع در پیشگاه الهی طی نموده و بارها از آزمون های مختلف سربلند بیرون آمده اند ، نقش بسیار مهمی را ایفا کرده اند و امروز نیز باید این زنان اندیشه مند و فرهیخته ، نقش ماندگاری بر لوح مملکت اسلامی بزنند و در این مسیر ، توجه به نظام حقوق اسلامی و قانون اساسی در عرصه های مختلف خانوادگی ، تربیتی ، فرهنگی ، سیاسی ،اقتصادی ، اجتماعی با مرزبندی و حریم دینی ، زیربنای رسیدن به جامعه ی آرمانی اسلام با حضور سازنده ی زنان هدفمند ، جهت دار ، ایثارگر و تحصیلکرده است که این خود تثبیت جایگاه زن مسلمان در عرصه ی اجتماع است و زنان ایثارگر ، اندیشه مند و فرهیخته نباید از سه وظیفه اساسی و مؤثر خود غفلت کنند ؛ وظایف انسانی ، نقش های خانوادگی و رعایت ضرورت های اجتماعی ، که هر کدام در جایگاه خود بحث مفصلی دارد و در این مقال ، نمی گنجد. حضور چنین زنانی که از طرفی همسرانی فداکار و از خود گذشته هستند و از طرفی به امر دانش اندوزی و اندیشه پرداخته اند ، در عرصه های علمی ، مدیریتی ، قانون گذاری ، سیاست گذاری ، اجرا ، پژوهش ، اختراع و اکتشاف ،هنر ، ورزش و ... با رعایت حفظ موازین اسلامی و قانونی ذکر شده می تواند به حضور زن مسلمان تعمیق بخشیده و نقش های الگویی زیبایی را که در ذهن متصور است ،عملی نماید و جلوه ی ماندگار حضور فرهیختگان ایثارگر زن را که تندیس پایداری و صبوری هستند ، در جامعه رقم بزند و این یعنی حضور همه جانبه ی الگویی که مقام معظم رهبری درباره اش فرمودند: (( زن مسلمان ، آن زنی است که هم دین خود را ، حجاب خود را ، زنانگی خود را ، ظرافتها و رقتها و لطافت های خود را حفظ می کند ، هم از حق خود دفاع می کند ، هم در میدان معنویت و علم و تحقیق و تقرب به خدا پیشروی می کند و شخصیت های برجسته یی را نشان می دهد و هم در میدان سیاسی حضور دارند ؛ این می شود الگویی برای زنان.)) و اینک بانوان مکرمه ، پاسداران حریم ارزشها ، اندیشمندان صحنه ی علم ،محققان عرصه ی پژوهش ، همراهان ایثارگران دلاور و ... تلاشی قوی تر را رقم می زنند و این عزیزان درخواست موارد عدیده ایی را دارند تا جامعه به هدف تعالی خود نزدیک شود ؛ از جمله : 1- حضور مسئولانه و قوی تر بانوان در تمامی میدانها با حفظ حریم اسلامی ؛ 2- تلاش بیشتر در پیشرفت مؤثر در تمام عرصه ها خصوصاًتحکیم خانواده و تعالی اجتماع و تهذیب سیاست. 3- توجه بیش تر قانونگذاران ، مسئولان کشور ، برنامه ریزان و سیاست مداران در جهت رعایت حق زنان با توجه به تفاوت های زن و مرد و توصیه ی شارع مقدس ؛ 4- دفاع اخلاقی و قانونی و بنیادی زن در محیط خانواده خصوصاًزنان ایثارگر تحصیلکرده به دلیل جایگاه الگویی؛ 5- استفاده ی کاربردی از انرژی و توانمندی ها و مدیریت زنان ایثارگر فرهیخته در عرصه های مختلف ؛ 6- پرهیز از خودنمایی زنان که خود موجب جریان مرد سالاری می شود ؛ 7- اصلاح قوانین در تبیین حقوق زن و مرد؛ 8- حفظشأن انسانی و اسلامی زن و دفاع از آن خصوصاًزنان تحصیلکرده ی ایثارگر به دلیل تلاش در ظهور و بروز استعدادهای نهفته؛ 9- حفظ هویت والای زن اسلامی و زنده نگه داشتن این هویت بر پایه ی قوانین موجود و هدایت های مقام معظم رهبری با توجه به حملات رگباری فرهنگ بیگانه؛ 10- ارائه ی تسهیلات لازم در جهت ارتقای فکری ، فرهنگی ، علمی ، سیاسی ، مدیریتی زنان فرهیخته ی ایثارگر تحصیلکرده؛ 11- ایجاد جایگاه های علمی ، پژوهشی ، تحقیقی ، دفاعی ، امنیتی در جهت بهره برداری از دانش و علم و توانمندی این زنان؛ 12- استفاده ی قوی تر و همه جانبه از این زنان در پست های مدیریتی با توجه به لیاقت و شایستگی به دور از جنگ های فمنیستی. پایان سخن را با سخنان و توصیه هایی از حضرت امام – رحمه الله علیه – و مقام معظم رهبری – دام ظله – زینت می دهیم ؛ « همان طوری که مردها باید در امور سیاسی دخالت کنند و جامعه ی خودشان را حفظ کنند ، زن ها هم باید دخالت کنند و جامعه را حفظ کنند ، زن ها هم باید در فعالیت های اجتماعی و سیاسی ، همدوش مردان باشند ، البته با حفظ آن چیزی که اسلام فرموده است که بحمد الله در ایران جاری است.» «ملتی که بانوانش در میدان های جنگ با ابر قدرت ها و با مواجه شدن با قوای شیطانی ، قبل از مردها در این میدان ها حاضر شده اند ، پیروز خواهند شد.» حضرت امام خمینی (ره) « در نظام اسلامی ،زنان باید از درک سیاسی برخوردار باشند ، فن خانه داری و همسرداری را بدانند و در صحنه ی فعالیت های اجتماعی ، علمی مظهر عصمت و طهارت و رضایت باشند.» مقام معظم رهبری امروز از این بانوان جلودار نقش الگویی همه جانبه در عرصه های مختلف ، انتظارات بسیاری وجود دارد. مسئولان امر نیز در جهت استفاده از نیروی توانمند این فرهیختگان میدان علم و عمل باید برنامه ریزی لازم را انجام دهند. ان شاءالله رویکرد قوی ، عمیق ، همه جانبه و با تدبیر زنان ایثارگر ، فرهیخته و تحصیلکرده عاملی در جهت رشد و تعالی جامعه باشد ؛ زنانی که موفق به همراهی و همسری جانبازان و ایثارگران سرافراز شده و قدم های استوار و مؤثر در تحکیم خانواده و تربیت فرزندانی صالح برداشته اند ، امروز نیز می توانند محققانه ، عالمانه و با تدبیر لازم در عرصه های مختلف مدیریت ،توانمندی خود را عرضه کنند و افتخاری بر افتخارهای خود با حفظ حریم الهی و قانون دین مبین اسلام در عرصه های اجتماع بیفزایند. نویسنده : عشرت شایق
در دیار ما اینک قافله ای می گذرد از دوردستهای روزگار سفر آغاز نموده و ندای سرود مقدس به لطف همراهان والا همت آن گوش هر اهل دلی را نوازش می دهد، آهنگ قافله، ترنم خوش باران کمال را دارد که از مبدأ فیاض و مطهر حضرت باریتعالی سرچشمه می گیرد و جریان آفاق ذات مقدس ربوبیت را، از ورای تمامی فراز و نشیبها، بشارت می دهد آفاق آفریننده پاکیها و شفادهنده در دها، آفاقی جاری و ساری در همه مکانها و زمانها، لیک دست نیافتنی و پهان، مگر برای انسانهای صادق و عاشق قافله قدوسی اینک به کنار ما رسیده است، قافله و قافله سالار را باید دریافت و خوشتن را با این محک گران امتحان کرد و همگام با راهیان سیرحق و همنوا با ندای سروش حق بود تا سازی و ندایی از مقام «سیر الی ا...» بر متن جانی وارسته و پیراسته داشت، این راه پیموده نمی شود مگر با اشتیاق دل و برای رفتن و سرانجام درک و عمل ایثار، که غیر از این رهرو، رسالت خویش را درک ننموده است. همنوایی و همگامی با این سیر، قلبی سرشار از عشق به ذات حق، ایمانی خالص و عمل صالح می طلبد و چنین است که رزمندگان اسلام از جان خویش مایه گذاشته و حدیث زیبای عشق و ایثار، جانبازی و شهادت را می سرایند و در همین سیر و راستا، ایثار و از خودگذشتگی زنان نیز مفهوم می یابد، رسالت دختران زینب (س) در تحقق این آرمان؛ اگرچه با فداکاری مردان متفاوت است اما عظمت و ارزش آن هیچ تفاوتی ندارد، وقتی سخن از سر منزل «ایده توحید با ابعاد رفیع آن» است تمامی جانها مخلص، جدای از جنسیت و رنگ و نژاد باید رهبر و طریق الی ا... باشند و به فراخور حال از هستی خویش مایه گذرند، هر فعل و کلام، هنگامی والا و ارزشمند است که هماهنگ و همنوا با آهنگ ملکوتی باشد. زیباترین تصویر ایثارگری زنان درس گرفته از مکتب زهرا (س)، تصمیم و عمل نیکو خداپسندانه «همسر جانباز» است عمل آگاهانه و قلبی همسر جانباز بینش این حقیقت است که او با بینش بصیر و عمیق بر فلسفه آفرینش و رمز حیات احاطه پیدا کرده و هدف خلقت را به درستی دریافته است. حضرت رسول (ص) می فرمایند: «در اسلام بنایی نزد خداوندمحبوبتر از ازدواج برافراشته نشده است» حال وقت کنیم، در یک طرف وصلت جانبازی که در راه خدا عضوی از بدن خود را هدیه نموده و در طرف دیگر خواهری ایثارگر با قلب سرشار از عشق و محبت قرار دارد، بدون تردید، این بنای مقدس آنچنان منزلتی دارد که دامنه آن در اذهان نمی گنجد و مطمئناً درک عمیق همسر جانباز از این معنا موجب شده تا گام در این گذرگاه آینده سازی بگذارد. قرآن کریم می فرماید: «والملائکه یدخلون علیهم من کل باب سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار» سوره رعد آیه 24، 23 «و فرشتگان از هر دی بر آنان درمی آیند و می گویند،، درود بر شما به خاطر صبر و استقامتی که داشتید سرانجام شما بسیار نیکوست» همسرجانباز با اعتقاد قلبی دریافته است که جلوه های کاذب و رنگارنگ دنیا، فانی هستند و با وصلت شکوهمند خویش به قافله رهروان مکتب زهرا (س) پیوسته است تا هستند و با وصلت شکوهمند خویش به قافله رهروان مکتب زهرا (س) پیوسته است تا در دیار باقی رحمت نصیبش شود. امام علی النقی (ع) می فرمایند: «دنیا بازاری است که مردمی از آن سود می برند و مردمی دیگر زیان کنند» پس چه ارزشمند است بهای این ایثارگری و از خودگذشتگی. جهان عرصه آزمایش انسان است، کانون خانواده جانباز فضایی است برای پرکشیدن به اوج، همسر جانباز با صبر، گذشت، محبت و مناعت طبع در لحظه، لحظه زندگی مشترک روح خویش را شایسته پذیرایی حق می سازد در واقع او با قبول پیوند همسری با جانباز به رشد و تعالی روح خود کمک کرده است، همسر جانباز با افروختن چراغ خانه جانباز، شعله ای پرفروغ و رهنما در مسیر حرکت الهی خود روشن می کند، این وصلت را پایانی نیست بلکه آغاز راه است، زیرا پله های کمال معنویت نهایت ندارند، و امام موسی کارم (ع) می فرمایند: «اگر مؤمن دیروز و امروزش مساوی باشد زیان دیده است» اینک در هنگامه ترویج دین و جهاد برای اعتلای کلمه حق و به نیت تجدید حیات اسلام ناب محمدی (ص) و جلب رضای دوست، فراگیران مخلص و عاشق مکتب جهاد و شهادت پای به عره رزم نهاده اند و این میدان تنها صحنه حضور مردان نیست، امام بزرگوارمان فرمودند: «ما مفتخریم که بانوان، زنان پیر و جوان، خرد و کلان در صحنه های فرهنگی، اقتصادی و نظامی حاضر و همدوش مردان یا بهتر از آنان در راه تعالی اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند» مشکل بزرگ جهان حاضر فراموش کردن معنویت در معرض اندیشه های مادی، فساد و بی بند و باری در تار و پود بشریت است و این اندیشه ها، زنان را که نیمی از جمعیت جهان هستند صرففاً عروسک و بازیچه خود می انگارند. انتخاب آگاهانه همسر جانباز، با مایه گرفتن از تعالیم مکتب اسلام برای زندگی مشترک خویش پاسخی است عملی به مشکل بزرگ قرن و دعوتی است از تمامی زنان جهان که به سوی معنویت و ارزشهای اصیل انسانی بازگردند، ایثارگری همسر جانباز ندایی است هشداردهنده و بیدارگر، خطاب به محدود زنان خودباخته در برابر فرهنگ کاذب غرب که با بدحجابی حریم پاک وطن را آلوده می کنند. همانگونه که خون شهید پیام دارد ایثار همسر جانباز هم پیام دارد پیامی ماندنی و فراگیر که همچون نسیم بهار تمامی پهنه ها را می پوید تا احیا و رسالت حضرت زینب (س) را تثبیت کند. به راستی انقلاب اسلامی فرستهای بیشمار، و گرانبهایی برای خودسازی پدید آورده است، همسر جانباز با توفیق الهی و ایمان قلبی خویش از یکی از فرصتهای گرانقدر بهره گرفته و این نعمت را که بتوان از کوتاهترین راهها به بزرگترین دستاوردها و ثوابها رسد شکرگزارده است. همان گونه که قرآن کریم در آیه 24 سوره قصص می فرماید:«رب اننی بما انزلت الی من خیر فقیر» «ای پروردگار به هر چه که بر من فرستی سخت نیازمندم» والسلام علیکم و رحمةا... و برکاته محمد حسن موحدی شکیب
در سال های میانی قرن چهاردهم ، هنگامی که پلیدترین حلقه ی سلسله ی طواغیت حاکم بر سرزمین سلمان فارسی ، سرمست از باده ی وابستگی به شیطان بزرگ به حریم آن مجدد کبیر اسلام و عطیه ی الهی اهانت نمود ، همگان دیدند خداوند تبارک و تعالی چگونه با تحرک دشمن ، دوست را بیدار و بسیج نمود و مرگ مصطفی را از الطاف خفیه ی خویش (1) قرار داد و دیری نپایید که حیاط خلوت صهیونیسم به مأمن محرومین ارض و زمینه ساز امانت و وراثت شیعیان (مستضعفین تاریخ اسلام) تبدیل گردید. تیری که در لیله ی مبارکه ی بیست و دوم بهمن سال 57 از چله ی کمان الهی به سوی قلب قوم مغضوب رها شد ، آن چنان سرعت و صفیری داشت که یهود عنود را به تحرک و مقابله ی تمام عیار در یک سناریوی چند مرحله ایی از تحمل محاصره ی اقتصادی ، سازمان دهی جنگ تحمیلی و توطئه ی انتشار کتاب آیات شیطانی تا استحاله ی فرهنگ واداشت ، فرزندان از بند رسته ی خمینی بسان پاره های آهن ، گرداگرد او را گرفتند و به اذن الله از جنگ ، فرصتی بی بدیل برای تربیت اختران فروزنده فراهم آمد و اینک اقیانوسی از سرمایه های انسانی بالقوه تشکیل گردیده که به اشاره ی خلف صالح آماده تموج و امیدوار ساختن خودی ها و ناامید کردن غیر خودی هاست. شناسایی و معرفی الگوهای واقعی ، پیش نیاز زمینه سازی این تموج است. شاید برای اکثر نخبگان متعهد دانشگاهی ، عدم کارآیی و اثر بخشی تقلید کورکورانه از نسخه های غربی و شرقی به اثبات رسیده شده باشد ؛ چون نمی شود که زرناب داد و مس گرفت و کمتر از آن چه خود داشت ، از بیگانه تمنا کرد. کسی که طالب راه و سلوک طریق خدا باشد ، اگر برای پیدا کردن استاد این راه ، نیمی از عمر خود را در جست و جو و تفحص بگذارند تا پیدا کند ، ارزش دارد. کسی که به استاد رسید، نصف راه را طی کرده است. (2) راستی پس از شهدا چه کسی بهتر از غمگساران آنان می توانند استاد راه و انگیزه های حرکت در مسیرشان باشند؟ اسوه و الگو مهم ترین عنصر جامعه ی آینده و مرحله ی بعدی تمدن بشری ، به خدمت گرفتن علم و دانایی در زمینه ی رشد فضایل و کمالات معنوی و بلوغ تعهد بنی آدم است. کشورهایی که در نهادینه سازی اخلاق الهی سریعتر و بهتر عمل کنند ، زودتر به این مرحله ی تمدن قدم می گذارند. ام القرای اسلام ، نه تنها برای امت اسلام و کشورهای اسلامی بلکه برای تمام ملت ها و کشورهای جهان می تواند و باید اسوه باشد ؛ زیرا پیامبر فرمودند :« اگر دانش و علم به ستاره ی ثریا آویخته باشد ، هر آینه مردانی از ایران زمین به آن دست خواهند یازید» (3) در این عصر که متناسب با افزایش سطح دانش ، بینش و توان منابع انسانی از میزان نفوذ و مانایی اجبار و اغفال و اطماع برای حفظ و افزایش سود صاحبان سرمایه کاسته می شود ، بر اندیشمندان ایرانی فرض است مشام جان جامعه را از عصر فروزش شهدا و شیدایی پروانه هایشان آکنده نموده و استعداد حضور در محضر ثقلین این سرچشمه های نور و معرفت را تقویت نمایند. به این ترتیب موجبات استعلای زنان و دختران باکیاست و آخربین را در فرایند مستمر اندازه گیری و تطبیق با اسوه های فاطمه مدار ، تعبیه کنند. در تحلیل و تفهیم پدیده ی مباهات آمیز و قابل طلوع و تداوم درخشش همسران شهدا بر حسب نظریه های مدیریتی متداول ، مفهومی نزدیک تر از الگوی برترین گزینی (4) وجود ندارد ؛ اما بیان زیربنای اصلی علم و فرهنگ در غرب ، اندیشمند مسلمان را از انفعال و انکسار در برابر صادرات فکری مغرب زمین ، مصون می دارد. فرهنگ اومانیستی و فردگرایی حاکم بر غرب ، متغیر اصلی و خمیر مایه ی رویکرد اندیشمندان غربی نسبت به علم و تحقیقات علمی است. نمود بارزی از این فرهنگ را در اظهار نطر نیچه (5) میتوان ملاحظه نمود ؛ « ... به طور مثال اگر برای پیدایی ابر انسانی چون ناپلئون تمامی تمدن بشری نیز نابود شود ،چندان مهم نیست. ما هیچ قدرتی نداریم که از زاده شدن خود جلوگیری کنیم ولی می توانیم این خطا را اصلاح کنیم و چون این زاده شدن گاهی خطاست ، هنگامی که کسی خود را می کشد ، ستایش آمیزترین کار ممکن را انجام می دهد ؛او به این وسیله شایسته ی زیستن نیز هست.» هم از این رو ، قبل از بیان الگوی برترین گزینه مبتنی بر تفکر ترجمه ایی ، شایسته است در پرتو کلام قرآن و عترت (ع) پاسخ به نیاز فطری بشریت به شناسایی و پیروی الگوها را ارائه دهیم ؛ الگو که در زبان عربی مترادف با لفظ اسوه آمده ، عبارت است از چیزی یا کسی که نمونه ، سمبل و مایه ی تسلیت و عبرت باشد. (6) قرآن مجید در کریمه ی چهارم از سوره ی ممتحنه می فرماید :« قد کانت لکم اسوه حسنه فی ابراهیم و الذین معه ...» (برای شما مؤمنان بسیار پسندیده و نیکوست که به ابراهیم و اصحابش اقتدا کنید ... ) و در ششمین آیه از همین سوره اقتدا به حضرت ابراهیم (ع) و یارانش از جمله ویژگیهای آخرت گرایان شمرده شده است ؛ «لقد کان لکم فیهم اسوه حسنه لمن کان پرجو الله و الیوم الآخر ... » (البته برای شما مؤمنان هر که به خدا و ثواب عالم آخرت امیدوار است ، اقتدار به ابراهیم و یارانش نیکوست) در آیه ی 21 سوره ی احزاب نیز چنین می فرماید ؛ « لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجوا الله و الیوم الآخر و ذکر الله کثیرا» (ا لبته شما را در اقتدای به رسول خدا ، چه در صبر و مقاومت در مقابل دشمن و چه دیگر اوصاف و افعال نیکو ، خیر و سعادت بسیار نزد خداست برای آن کس که به ثواب خدا و روز قیامت امیدوار باشد و یاد خدا بسیار کند) امیرمؤمنان علی (ع) در وصف اسوه ی تمام جهانیان یعنی حضرت رسول اکرم (ص) فرموده اند :« از پیامبر پاک و پاکیزه ات (ص) پیروی کن! زیرا راه و روش او سرمشقی است برای آن کسی که بخواهد تأسی بجوید و انتسابی است (عالی) برای کسی که بخواهد منتسب گردد و محبوب ترین بندگان نزد خداوند کسی است که از پیامبرش سرمشق بگیرد و قدم خود جای قدم او بگذرد ...» حافظ در باب ضرورت الگو داشتن می سراید : طی این مرحله بی همرهی خضر مکن ظلمات است بترس از خطر گمراهی ای بی خبر! بکوش که با خبر شوی تا راهرو نباشی ،کی راهبر شوی در مکتب حقایق پیش ادیب عشق هان ای پسر! بکوش که روزی پدر شوی اندیشه ی الگوی برترین گزینی در غرب به دهه ی هفتاد قرن بیست میلادی یعنی زمانی برمیگردد که ادبیات مدیریت تأکید بر استراتژی و تفکر استراتژیک را شروع نمود. نخستین بار در اواخر این دهه شرکت زیراکس مفهوم الگوی برترین گزینی را مطرح نمود تا به جای مقایسه ی عملکرد شرکت ها و سازمان ها نسبت به عملکرد سال قبل خودشان ، مقایسه در برابر عملکرد سرسخت ترین رقبا مطمح نظر گیرد. مرکز آمریکایی کیفیت و بهره وری (1993) به لحاظ فلسفی مفهوم مزبور را این چنین تعریف نموده است : الگوی برترین گزینی ، طرحی است مبتنی بر متواضع بودن در حدی بپذیریم فرد دیگری در عرصه ی بهتر از ماست و ابتناء دارد بر عاقل بودن ، در حدی که نحوی رسیدن و حتی پشت سر گذاشتن آن فرد را یاد بگیریم. به قرائت مرکز یاد شده ، یک الگو و سرمشق در عرصه ی هرکاری موفق ترین فرد یا سازمان است به عنوان معیار تعالی برای آن فرایند کسب و کار خاص. در مورد منشأ کلمه ی الگوی برترین گزینی سه نظر وجود دارد ؛ نظر اول می گوید : این کلمه از مطالعات جغرافیایی و تعیین نقطه برای قیاس به مکان گرفته شده است. دومین نظر ، اقتباس از خط کش فرو ریخته روی پیشخوان مغازه های بزازی را مطرح می نماید. نظر آخر از خطوطی صحبت می کند که در زمان های قدیم ماهی گیران برای قیمت گذاری و مبادله ی ماهی های صید شده با چاقو روی نیمکت می کشیدند. شرکت زیراکس از طرح مفهوم فوق عمدتاًدو هدف زیر را تعقیب می نمود ؛ 1- بیدار و هوشیار کردن سازمان و نشان دادن ضرورت بهبود. 2- برانگیختن سازمان برای بهبود با مراجعه به عملکرد سازمان های موفق و نشان دادن امکان عملی و میسر بودن بهبود. در سال های بعد اندیشمندان متوجه شدند که تأکید بیش از حد بر اندازه های عملکردی ، اطلاعات ناچیزی درباره نحوه ی پیشرفت یا کم کردن شکاف با رقیب به دست می دهد و اغلب به سه الگوی برترین گزینی یعنی عدم باور ، انکار و یأس می انجامد. فردی نتایج ارائه شده را باور نمی کند (عدم باور) شخصی مدعی می شود که شرکت ها و سازمان ها قابل مقایسه نیست و از این رو نتایج را رد می کند (انکار) و شخص دیگر فلج می شود و قادر به عمل نمی شود ، چون نمی داند که چگونه باید خودش را به رقبا برساند. (یأس) اگر یادگیری ، انگیزش و بهبود باید نتایج یک مطالعه ی الگوی برترین گزینی باشد ، باید خود فرایند طی شده برای کسب نتایج مورد مطالعه قرار گیرد ، نه این که صرفاً نتایج ، مد نظر قرار گیرد. (7) چرا باید از عملکرد دیگران به عنوان محک خودمان و گزینش برترین ها استفاده کنیم؟ قبل از پاسخ به این سؤال خوب است خاطرنشان گردد که الگوی برترین گزینی تحلیل های کمی و کیفی درباره ی سطوح عملکرد برترین ها و نحوه ی دستیابی به آن ، هر دو را در بر میگیرد و اثربخشی عملی این الگوگیری ، مستلزم داشتن حس تملک نسبت به داده ها و اطلاعات است. این حس باید در فرایند و رشد تحلیل و جمع آوری داده ها متبلور گردد. اهم دلایل برای گزینش برترین ها و مقایسه ی عملکرد خودمان با آن ها عبارتند از: 1- از طریق یادگیری از آن هایی که بهتر هستند و یا ترجیحاً بهترین هستند ، پیشرفت و بهبود خودمان را تدارک نماییم. 2- نسبت به فرایندهای کسب و کار شرکت درک و نگرش نقادانه پیدا کنیم. 3- احساس فوریت درباره ی تغییر و بهبود پیدا کنیم و نیاز به بهبود مستمر و پیشرفت غیر منتظره را بفهمیم. 4- بر اهمیت آگاهی از نیازهای در حال تغییر ارباب رجوع و مخاطبان تأکید نماییم. 5- اهداف استراتژیک و عملیاتی بلند پروازانه ولی قابل دسترس تعیین کنیم. 6- درک بهتری از عرصه ی کسب و کار شرکت پیدا کنیم. 7- تفکر خلاق را ترغیب کنیم. برای تلاش علمی مجدانه و فراگیر و عمل آمیخته با استقامت و آخرت گرایی ، تبیین الگوی اخلاقی و عملی از حیات مالامال از چالش همسران شهدا ، به اذن و مدد الهی نردبان مستحکم و پل عریضی است که ام القرای اسلام و بلکه محبین اهل بیت (ع) را مهیای صعود به آسمان ولایت و گذر از دره ی نیستی به جاودان شهر پیروان حضرت زینب (س) خواهد نمود ؛ چون این خواهران بصیر و سمیع و با صبر و شجاعت ، از بحران ، بهران (8) و نهران (9) ساختن را به شایستگی هر چه تمام تر به تاریخ خوبان عالم هدیه نموده اند. معرفی الگوها همان طور که شهدا با شهادت ، آزادگی و فروزندگی خود را جاودانه نمودند ، به همسران خویش نیز تابندگی و فرزانگی بخشیدند و اگر دختران و زنان ما در جست و جوی راهی تسلیم و حتی میانبر به آستانه ی حضرت فاطمه ی زهرا (س) و حضرت زینب (س) باشند ؛ هر چه زودتر باورشان بشود که طریق وحید ماندگاری و مفید واقع شدن ،همین طریق همسران تحصیل کرده و ایثارگر شهداست ، به تأمین سعادت دارین نزدیک تر شده اند. از خیل این اهل شرافت و کرامت فقط به معرفی سه نفر کتفات می گردد؛ خانم صدیقه حکمت (10) ایشان در سال 1352 با شهید سعید عباس بابایی (11) پیمان جاودانه ی همسری بست ، که ثمره ی این ازدواج ، یک دختر خانم به نام سلما و دو پسر به نام های حسین و محمد است. خانم حکمت بدون اغراق در بالا ماندن آن شاهباز آسمان دفاع مقدس ،نقش متین و ثقیلی داشت. ایشان که خود پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سنگر مدرسه مشغول تربیت نوباوگان جامعه اسلامی شده بود ؛ محیط خانه را مؤید و مشوق فروزش بی دلیل بابای عطوف ساخته بود. روز شهادت سرور راست قامت بوستان خمینی ، گاه قد برافراشتن خانم حکمت و حمل رایت شهید بابایی و آغاز رزمی خاموش و مستمر در جبهه ی فرهنگی است ؛ جبهه ایی که مجروحان و کشته هایش غافلانه در تکاپوی افزایش سهم خویش از جهنم ، روز را به شب می رسانند و مسئولیت مضاعفی را متوجه سکوی پرش عباس بابایی می نمایند. از این رو ضمن تحصیل در دانشگاه ، در خانه و مدرسه تحصیل عشق را به یادگاران شهید و فرزندان معنوی اش می آموزد. سال ها پیش هنگامی که برای ملاقات و گفت و گو با میهمانان خارجی از ایشان دعوت به عمل آوردم ، با همان طراوت فکری و رفتاری سال های دفاع مقدس گفتند :«هر کاری برای تبیین و تبلیغ راه شهید لازم باشد ، برایش وقت می گذارم.» در اسفند سال گذشته نیز ساعت ها برای خواهران طلبه ی یکی از نقاط محروم کشور در منزل شان وقت گذاشتند. این گونه خواهران با تأسی به قافله سالار کربلا حضرت زینب (س)لحظه ایی از امداد فرهنگی به مسئولان نظام باز نمی ایستند. خانم حکمت روح استقامت در راه هدف و ایثار در راه نیل به مقصود را به صورت علمی در تن تب دار جامعه می دمد و مانند همسر قهرمانش همواره م البته به صورت خاموش ، الگوی زندگی هدف دار را در معرض فهم و داوری جامعه قرار میدهد. خانم ژیلا بدیهیان ایشان در سال 1360 با محبوب دل بسیجی ها ازدواج نمود ، که ثمره ی آن دو پسر به نام های مهدی و مصطفی است. خانم بدیهیان که دانش آموخته ی رشته ی شیمی دانشگاه اصفهان است ، از ابتدای انقلاب تا زمستان سال 1360 با حضور در کردستان مشغول کار فرهنگی بود. اگر اندازه گیری وسعت روح شخصی مورد نظر باشد ؛ دقت در گفته ی او می تواند دلالت های خوبی را به دست دهد. در مورد زندگی مشترک با شهید همت می گوید :«سختی های زندگی با این مرد را در کنار شخصیت متعالی او و سختی های بعدی امروز را در کنار خاطره ی او تحمل می کنم. تحمل این سختی ها یک سوختن شیرین است.» (13) خانم بدیهیان به عنوان یک زن تحصیلکرده ی ایثارگر که به امر مقدس تعلیم و تربیت مشغول است و در مدارس اصفهان به تدریس شیمی اشتغال دارد ، معنای جدیدی به تدریس داده است. تعمق در جمله ی زیر مخاطب را با عظمت روحی این خواهر حاضر در جبهه های مختلف ، بهتر آشنا می سازد ؛ «تدریس من به خاطر نیاز مادی نیست ، بلکه به خاطر تعهداتم نسبت به انقلاب و آرمان های حضرت امام خمینی (ره) و شهداست.» (14) بدیهی است که زنان و دختران جوان از خانم بدیهیان می توانند الگوی تمام عیاری را برای ورود به صحنه ی دفاع از ارزش ها و نوشیدن شربت جاودانگی بسازند. خانم فاطمه امیرانی (15) ایشان در سال 1358 با نگین راست قامتان آذربایجان ازدواج کرد و ثمره آن یک دختر به نام آسیه و یک پسر به نام احسان است. خانم امیرانی در دانشگاه ارومیه ، مهندسی کشاورزی خوانده است. نکته ایی که حایز اهمیت فراوانی است ، تمرین داوطلبانه ی تحمل دوری از شهید است. او می گوید :«من هیچ وقت به حمی نمی گفتم نرو ، اما خیلی دلتنگی می کردم.» (16) در مورد لزوم بهره برداری از فرصت ها و انتخاب مسیر رشد از لسان شهید چنین می خوانیم ؛ «تو کنار من و همراه منی ،اما خودت هم باید یک مسیری داشته باشی که مال خودت باشد و در آن رشد کنی. از فرصت دوری من استفاده کن ،قرآن را بیشتر بخوان.» خانم امیرانی که به حق ، الگوی تمام عیاری برای جامعه است ، از مننتظر گذاشتن یاران دریا دل خمینی کبیر ، واهمه ایی ستودنی داشت. او در جواب شهید حیمد باکری که برای دلجویی از وی گفته بود ، حاضر است تا ظهر در منزل بماند ، گفت :«پاشو! پاشو! مهدی(باکری) بیرون منتظر است.» (17) در مورد شدت همراهی با شهید و تأمین آرامش خیال او چنین می گوید :« از بچه ها پرسید و من نگفتم هر دوشان تب دارند و حالشان اصلاً خوب نیست.» (18) حدیث استقامت در راه هدف از لسان این خانم تحصیلکرده ی ایثارگر ، شنیدنی است. وی می گوید :« حال من با آنها فرق می کرد. باید می رفتم ، می رفتم جلو.» (19) و جامعه ی ما برای رسیدن به فلاح و رستگاری و تأمین سعادت دارین باید جلوداری این آیه های ایثار را با اشتیاق بپذیرد. اصول کلی حاکم بر رفتار و گفتار زنان تحصیلکرده ی ایثارگر اصل همراهی این زنان ، تأمین آرامش شیران جبهه های نور ضد ظلمت و بهره گیری از حضور هر چند ناچیز و نامرتب آنان را آن قدر مطلوب و با اهمیت می دانستند که دوری از خانواده و بستگان را با میل و اشتیاق وافر ، تحمل می کردند. اصل ساده زیستی؛ پرهیز از حد معمول و متوسط لوازم زندگی ، در زندگی هر سه خانم تحصیلکرده و ایثارگر ،حریت و سبکباری و سهولت صعود و اوج گیری در آسمان ایثار را برایشان به ارمغان آورده بود. خانم حکمت (بابایی) می گفت :« هر چه درجه ی شهید بابایی بالاتر می رفت ، زندگی ما ساده تر و لوازم آن مختصرتر میشد. زمانی که ایشان معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش شده بودند با موافقت من ، خانه ی سه خوابه ی سازمانی را ترک کردیم و در دو اتاق که به دستور شهید بابایی کنار موتورخانه ی شوفاژ آماده کرده بودند ، ساکن شدیم.» خانم بدیهیان (همت) می گفت :« تمام لوازم زندگی ما عقب یک وانت را پر نمی کرد.» خانم امیرانی(باکری) نیز می گفت :« ارزش لوازم زندگی مشترک ما همین قدر بود که ارزیاب بنیاد شهید معین کرد ؛ یعنی تقریباً هیچ!!» اصل احساس مسئولیت؛ انتخاب آگاهانه ، وافاداری مجدانه و تفکر مسئولانه آن چنان طراوتی به زنان تحصیلکرده ی ایثارگر بخشیده است که بعد از گذشت دو دهه از شهادت همسران گران قدرشان ، تمام عیار و مخلصانه در صحنه ی دفاع از طریق نورانی شهدا ، نقش آفرینی می کنند. چگونگی الگوسازی از زنان تحصیلکرده ی ایثارگر آحاد جامعه برای رویارویی با چالش فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی دچار ضعف و تحیر هستند. از این رو ، با اندازه گیری آثار وجودی زنان تحصیلکرده ی ایثارگر می توان الگویی از رفتار آن ها ترسیم ، تبیین و تبلیغ نمود ، که در راستای توانمند سازی افراد جامعه ، معنادار باشد. اندازه گیری آثار وجودی؛ با استفاده از شاخص های علمی و عملی می توان برآیند عملکرد این زنان را در حیطه ی خانواده و به ویژه در صحنه ی اجتماع تخمین زد و به تبیین گستره و عمق آثار مترتب بر رفتار آن ها همت گماشت. نتایج این اندازه گیری را که از طریق پرسشنامه و مصاحبه فراهم می آید ؛ می توان در قالب های نوشتاری ، شنیداری و دیداری به جامعه عرضه کرد. ترسیم الگو؛ بررسی دست نوشته های شهیدان بابایی ، همت و باکری و سایر شهدا و استخراج نکاتی که آنها در مورد همسر خود بر سینه ی سپید کاغذ نقش کرده اند ، در کنار مصاحبه های نیمه ساختار یافته با زنان تحصیلکرده ی ایثارگر ، امکان ترسیم الگوی تمام عیار از دوران زندگی مشترک این زنان با ذخایر عالم بقا (20) را فراچنگ فرهیختگان و اندیشمندان صاحب دل خواهد آورد. نحوه ی الگو پذیری جامعه از زنان تحصیلکرده ی ایثارگر آحاد جامعه بر اثر آشنایی با الگوی رفتاری زنان تحصیلکرده ی ایثارگر ، به ظرفیت هایی که خداوند برای مواجهه با بحران ها و شرایط نامساعد در وجود انسان ها به ودیعت نهاده است ، واقف می شوند. بر اندیشمندان فرهیخته به طور اعم و مرکز دانش پژوهان شاهد به طور اخص ، فرض است که موجبات دانایی و بیداری افراد جامعه را فراهم سازند. اگر مردم حلاوت گذشت ، کمک و ایثار را در جای جای الگوی مزبور بچشند ، می توان امیدوار بود که استقبال و اقتباس از این الگو را برای خود یک نوع امتیاز و فرصت بدانند. به نظر می رسد در یک طیف و پیوستار ، زنان تحصیلکرده ی ایثارگر در طرف راست قرار دارند و مصداق بارز بیت اول از سه بیت شعر ذیل از «ابن یمین» هستند و با جاذبه ی وجودی خویش آحاد جامعه را به مقابله با تهدیدها ، عطف توجه به قوت ها برای کاستن از ضعف ها و بهره گیری از فرصت ها فرا می خوانند. آن ها که در میانه و وسط طیف قرار دارند ،استعداد و آمادگی بیشتری را در درک و پذیرش الگوی زنان مد نظر دارند و مصداق خوبی برای بیت دوم هستند. ولی آن هایی که در سمت چپ طیف قرار گرفته اند ، وضعیت نامناسبی ندارند و با تازیانه ی هنر باید آن ها را بیدار نمود تا در یک حرکت تحولی و صعودی به سمت راست طیف حرکت کنند. این گونه افراد مصداق مناسبی برای بیت سوم شعر مذکور هستند ؛ «ابن یمین» می گوید : آن کس که بداند و بداند که بداند اسب شرف از گنبد گردون بجهاند وانکس که نداند ، و بداند که نداند هم خویشتن از ننگ جهالت برهاند وانکس که بداند و نداند که بداند بیدارش بنمایید که بس خفته نماند مرکز دانش پژوهان شاهد و دبیرخانه ی کمیته ی علمی آیه های ایثار ، به الگو سازی از رفتار زنان تحصیلکرده ی ایثارگر ، به مثابه ی جاده سازی برای رسیدن به کربلا و رساندن مردم به فرهنگ عاشورا نگاه می کنند و همان طور که یاران حضرت اباعبدالله (ع) را آخر بینی ، بصیرت و جاودانگی بخشید و مصداق اتم این بیت مولوی نمود ، می خواهند مردم با چشیدن حلاوت آخربینی ، سوختن را بنیان خوش نمایند. مولوی می گوید : هر که اول بین بود ، اعمی بود هر که آخر بین ، چه با معنا بود نتیجه گیری انسان ها برای کسب و حفظ سلامت روحی و جسمی به الگو احتیاج دارند ، اما اثر بخشی و کارآیی الگوهای بیگانه ، آن قدر کم و ناچیز است که سرعت چرخش به سوی هویت اصیل و مواریث برآمده از قرآن و عترت را یک الزام نموده است. از این رو زنان تحصیلکرده ی ایثارگر ، جوانی و شادابی خویش را پای نهال شهادت ، جاودانگی بخشیده اند و در طول ربع قرن عمل به کریمه ی 112 از سوره ی هود را که می فرماید :«فاستقم کما امرت و من تاب معک» وجهه ی همت خود ساخته اند. پیشنهادها؛ مجموعه ی ویژگی ها و خصایص جامعه ی ایران از جمله جوانی ، جمعیت ، مشکلات فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی و همچنین تهدیدهای رو به تزاید بیگانگان ، کشور را در شرایطی قرار داده که اغتنام فرصت ها و جست و جوی میانبرهای سلیم در رفتار شهدا و همسران آن ها را نوشداروی جامعه بداند. از این رو موارد زیر برای افزایش بهره مندی جامعه از سیره ی همسران شهدا پیشنهاد می شود؛ 1- یک نسخه از تمام مکتوبات باقی مانده از شهدای بارز در مورد همسرانشان جمع آوری و آماده ی ارائه به پژوهشگران گردد. 2- یک وب سایت با عنوان «پروانه ی شمع» طراحی شده و با برجسته ترین نکات زندگی همسران ، تغذیه گردد. 3- اعطای جوایز معنوی به زنان تحصیلکرده ی ایثارگر که بارزترین خدمات علمی و عملی را در طول هر سال به جامعه داشته اند. 4- برگزاری مسابقه ی خاطره نویسی در میان همسران شهدا. 5- تهیه ی فیلم و سریال بر مبنای سیره ی همسران شهدا. پی نوشت ها: 1- تعبیر امام خمینی (ره) از شهادت فرزندش حاج آقا مصطفی 2- مختاری ،رضا ، سیمای فرزانگان ، دفتر تبلیغات ، چ 14 ، 1380 ، ص 48 3- محمد محمدی ری شهری ، تداوم انقلاب اسلامی تا انقلاب جهانی مهدی (عج) ، یاسر ، چ اول ، 1360 ، ص 17 4- Benchmarking 5- فردریش ویلهیم نیچه (1900-1844) انسان کامل ، ترجمه ی عبدالعلی دستغیب ، آگاه ، اول ، 1352 ، ص 49 و 54 6- بندرریگی ، محمد ، فرهنگ عربی فارسی ، ترجمه منجدالطلاب ، انتشارات اسلامی ، 1362 ،ص 7 7- شاید بتوان نیمی از فرمایش گهربار امام راحل (ره) که فرمودند :« ما مأمور به تکلیف هستیم نه مأمور به نتیجه» را با تعمیق در عبارت فوق به دست آورد ، چون فرایند بخشی از تکلیف است و نه کل آن! 8- بهره ی دنیا و بهره ی آخرت 9- نهر غیرت و نهر همت 10- همسر سرلشکر خلبان شهید عباس بابایی 11- تعبیر امام خمینی (ره) از شهید بابایی ، پرواز تا بی نهایت ، انتشارات عقیدتی سیاسی ارتش ،ج هفتم ، 1378 ، ص 3 12- همسر سردار شهید محمد ابراهیم همت 13- احد گودرزیانی «نیمه ی پنهان یک اسطوره ؛ گفت و گو با همسر شهید همت» کمان ، 1379 ، چ اول ، ص 21 14- همان منبع ، ص 27 15- همسر شهید حمید باکری 16- حبیبه ی جعفریان ، نیمه ی پنهان ماه ، حمید باکری به روایت همسر شهید باکری ، روایت فتح ،چ دوم ، 1380 ، ص 24 17- همان منبع ، ص 35 18- همان 19- همان ، ص 41 20- تعبیر امام خمینی (ره) درباره ی شهدا محسن کلهری
هنر واکنش عشق درونی انسان بوده از طریق ذوق ممکن است و از طرفی این عشق روح افزا مایه حیرت است و در وادی عشق، حیرت سرگشتگی مایه نوش وعیش است. هنرمند در سایه این عشق وصل کننده به کائنات و هستی بخش جهان اثر هنری خود را که از هستی وجود سرچشمه می گیرد خلق می کند که اگر در وجودش آراستگی نو تعالی نباشد،در اثرش منجلی نمی شود و اثر حالت تصنعی می یابد. اینجاست که می گوییم عشق تجلیگاه هنر است و آنچه که به مسلخ می رود و قربانی می شود، طفیلی است که با هنر سنخیتی ندارد. هنر در تمامی عرصه ها اثر گذار و ماندگار است و اینک از هنرمندان وادی عشق و ایثار سخن به میان می آید که هر کدام آیه ای از آیه های ایثار و تلاش هستند و هنر اولشان از خود گذشتگی و صبوری و همراهی مردانی از تبار قافله حسین (ع)و رادمردانی از کاروان علمدار کربلا است. زندگی هنر است نو هنری ورای هنرهای زمینی و خاکی، زندگی با جانباز و ایثارگری صبور و مومن، بردبار، مبارزی خستگی ناپذیر،سربازی منتظر، دردمندی رنجور، اشقی فارغ از دنیا، سرافرازی سربلند، که خود هنر می طلبد.در این بین زنانی هنرمند،در تحکیم شیرازه خانوادگی،در تجلیلگاه عشق و عررفان هنر نمایی می کنند. هنر تزریق محبت و عطوفت به وسیله عشق ورزی، ایثار و فداکاری به همسری عطوف که تندیس ایثار و از خودگذشتگی است،و زمانی این هنر جلوه زیبایی دارد که همسر جانباز انگیزه های محکم و استوار و با تنظیم وقت با استقامت الهی و تمسک به خاندان اهل بیت صلوات علیهم اجمعین علاوه بر مراقبت و همراهی و همدلی و همسری و یاوری جانباز در دیگر عرصه ها نیز هنر نمایی می کند. بسیار لذت بخش است که با هنر علم آموزی در عرصه تحقیق و پژوهش آهاری محققانه تحویل جامعه دهد و با تلاوت زیبای قرآن درون و برون خود را پاکسازی و اثرات هنر نمایی قرآن را در زندگی عملی کند و این زن وقتی با سر انگشتان هنرمند خود قالی را می زند و گلسازی می کند و پرورش گل و گیاه می دهد و باغچه منزل را همچون گلستان دل آباد می کند و طرحی و نقشی را در رنگ های زیبا می زند و هنر و نوشتن را با خطا به در می آمیزد، در منصب حضور سیاسی و فرهنگی جانگاه اجتماعی عمیق پیدا می کند، همه افتخاری می شود برای همسران هنرمند جانباز و ایثارگر که اول هنرشان عشق ورزی است و صبوری. ایثار و فداکاری نوع دیگری از هنرنمایی در عرصه زندگی است و همسران همراه جانباز و ایثارگر که رشد و تعالی روحی را در کنار مسؤولیت های زندگی پذیرفته اند به مقتضیات زمان واقف هستند و این باعث می شود در عغرصه های ساسی، قرهنگی، اجتماعی، هنری، هنرنمایی کنند. این هنرنمایی جوشش وجود، تجلی و ظهور استعدادهای درونی ، سوختن انرژی درون برای ساختن وجود ارزشمند انسانی است و این همه شفای درد انسانی در سایه عشق و صبوری و تکامل است. همسر جانباز، ایثارگر همچون خود جانبازان و ایثارگران تجسم عطوفت و محبت و ایثارگری و عشق ورزی است مبنای آن عشق وصل به مبنای لا متناهی الهی است و ور کردن در اقیانوس بیکران معصومین(ع) .ره آورد آن الگو قرار دادن آن بزرگان در سیر صعودی روحی و معنوی است که این حرکت نیز خود هنری شایسته بر پایه عشق و ایمان است. امروز در سایه الطاف الهی و عنایات حضرت صاحب الامر و الزمان(ع) و رهنمودهای مقام معظم رهبری حفظه الله تعالی و وصایای حضرت امام(ره)و شهدای معظم و به شکرانه نظام مقدس اسلامی و در فصل سبز انتظار زنان ایثارگر فرهیخته، تحصیلکرده مومن، متعهد، مقاوم و صبور در عرصه هنرنمایی همراهی با هنرمندان جاده طریقت عشق و ایثار می درخشند و چون ستاره های درخشان در آسمان هنر در رشته های گوناگون، حفظ و تلاوت آیات الهی، نهج البلاغه، خوشنویسی، عکاسی،تئاتر،ورزش، تحقیق و پژوهش،تحصیلات عالیه، هنرهای تجسمی و دستی،...می درخشند و ثابت کرده اند که پیرو حضرت زهره زهرا (س) دخت والای پیامبر اکرم)ص) و مدافع ولایت و امامت، همراه و همسر سردار سپاه اسلام امیرالمومنین علی ابن ابی طالب (ع) هستند. این هنرنمایی به تمامی مشکلات جاری زنادگی این زنان صبور، فهیم و مومن و متعالی که رنج و درد همسران شیمیایی، اعصاب و روان، قطع دست و پا و چشم، را تحمل کنند و از یک زندگی عادی محروم هستند، جلوه ای دیگر می بخشد. غافل نباشیم، که اول هنر این بانوان سرافراز، صبوری، همراهی و درستی با همسران رشید دلاورشان است و زندگی این خانواده ها برای هر فردی قابل درک نیست، که درک این زندگی خود قدرت درک و شعور والا می طلبد و امروز در جامعه ما این عزیزان در غربت دیار هنرنمایی و در عربت ارزش ها، در حیرانی اندیشه ها،در سر گردانی نسل ها، در بی اعتنایی مسؤولان مربوطه، در فراغ دوستان و یاران وباز هم این عزیزان شمع وجودشان می سوزد و می درخشد پس: پایدار باشند مردان دلسوخته و زنان سوخته دل هنرمند دشت کویر هنر به اندازه مقیاس زیبایی ریزش باران و غبارروبی طبیعت، خروش دریا، جوشش چشمه ها و رویش گیاهان و زندگی حمادات ...حیات دریا و زیردریاها و ... و پیروز باشند زنان هنرمند صفحه زیبای صبوری که پیشه کردن صبر بر جهل، جمود و تحجر و مبارزه با آنها، پیروز این صحنه شدند و به مدال سبز افتخار منتظرین حجت الزمان (عج)در زیر سایه پرچم سرخ حسینی و ولایتمداری در نظام مقدس اسلامی مان نایل آمدند. عشرت شقایق
تخمین زده میشود بین 2/1-7/0 بیلیون مسلمان در سراسر جهان وجود دارند و تقریباً 7 میلیون مسلمان تنها در ایالات متحده آمریکا هستند. بعبارتی تقریباً 21% جمعیت جهان مسلمان هستند. در حالی که مسیحیت که بیشترین پیرو را دارد، تنها 33% مردم را شامل می شود و در چند دهه اخیر تعداد آنها کاسته شده و بر تعداد مسلمانان افزوده شده است. اگر این روند رشد ادامه یابد، احتمال میرود تا اواسط قرن 21، اسلام دین عمومی در سراسر جهان به شمار آید. با گسترش اسلام، کشورها و فرهنگهای مختلف ممکن است اسلام و قوانین آن را به طرق مختلف تفسیر نموده و بخصوص نگرش آنان نسبت به زنان دگرگون شود و همین امر تصویر زن مسلمان را پیچیدهتر میکند. زنان قبل از اسلام تحت فشار و استثمار بودند، به طوری که میتوانستند در آن واحد چند همسر برگزیده و مورد سوء رفتار قرار گیرند. از طرفی زنان فقط نقش تولید مثلی داشتهاند و با آمدن اسلام، مراقبت از زنان به عهده همسر و خانواده او گذاشته شد. پس از اسلام زن پا به پای مرد میتوانست د جوامع حضور یافته و در فعالیتهای اجتماعی شرکت کند. تاریخ نشان میدهد که زنان صدر اسلام میتوانستند در جامعه حضور به هم رسانیده و در ردیفهای پسین نماز، پشتسر مردان نماز به جای آورند. نگاهی به تاریخ تمدن اسلامی نشان میدهد که در آن واحد به زن به دیده احترام و اکرام نگریسته میشد. اسلام روشن نمود که زن و مرد شاخههای یک ریشه هستند. این دو، انشعابهای طبیعت و واحد بشریتند و جامعه در بوجود آمدن خومد به این افراد محتاج است. در اسلام حقوق زنان کاملاً روشن و واضح بیان شده و بر رعایت این حقوق تأکید شده است. اسلام صریحاً اعلام میکند که سرشت زن و مرد و آفرینش این دو یکی است و هر دو از نفس واحدی یعنی از وجود یکتا آفریده شدهاند آنچه از قرآن برمی آید این است که در حقیقت انسانی، فرقی بین زن و مرد نیست. تاریخ اسلام نشانگر حضور زنان مدبری است که در ماقع حساس در پیشبرد اهداف اسلام سهم مهمی داشتهاند (زندگی درخشان حضرت فاطمه زهرا(س) و دختر گرامیش حضرت زینب کبری(س) و زنان برجسته دیگر گواه این حقیقت میباشد و تاریخ صدر اسلام آکنده از مشارکت زنان در عرصههای مختلف سیاسی و اجتماعی است). در جامعه اسلامی ـ ایرانی نیز زنان از جایگاه ویژهای برخوردار بودهاند. زنان همواره با حفظ شأن و منزلت یک زن مسلمان در بسیاری از عرصههای علمی و اجتماعی نقش مؤثر، سازنده و پویا داشتهاند. خصوصاً بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و با تفکرات حضرت امام خمینی(ره) در مورد زنان، تحول بنیادی در حضور اجتماعی، علمی و فرهنگی آنان در جامعه صورت گرفت. زنان در راه اعتلای علمی و اجتماعی خود قدم در مسیر جدیدی نهاده و در رشد فرهنگی جامعه نقش مؤثری ایفا کردند. بخصوص در جامعه دانشگاهی و در صحنههای علمی این نقش بسیار چشمگیر بوده است و میتوان گفت مهمترین عرصه پیشرفت زنان جامعه ایران بعد از انقلاب، دانشگاه است. آمارها نشان میدهد که از سال تحصیلی 1378-1377 پذیرفتهشدگان زن در دانشگاه از مرز 50% کل پذیرفتهشدگان گذشت و این میزان در دو سال اخیر به 60% افزایش یافت. این امر نشان مدهد که صحنه دانشگاه، قابلیت بسیار بالایی برای مشاکت فعالانه زنان در عرصههای اجتماعی دارد. به همین نسبت تعداد مدیران زن دانشگاهی نیز در مقایسه با سالهای قبل از انقلاب تفاوت چشمگیری را نشان میدهد. افزایش اعضای هیئت علمی زن و افزایش کتب علمی تألیف و ترجمه توسط آنها، انجام پژوهشهای علمی معتبر، قرارگرفتن در منصب مدیریت گروههای آموزشی، معاونت و ریاست دانشکده و حتی معاونت دانشگاه از دستاوردهای علمی و مدیریتی زنان بعد از انقلاب اسلامی بوده است. به طوری که در حال حاضر 3634 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاهها را زنان تشکیل میدهند که نشان از قابلیتهای بالای زنان ایرانی و وجود زمینههای گسترده جهت حضور زنان در جامعه ایران دارد. نویسنده: فروزان آتشزاده شوریده
از مسائل مورد ابتلا، چگونگی برخورد با جوان برای تأثیرپذیری بیشتر میباشد. هر کسی راه و روشی پیشنهاد میکند و به گونهای میخواهد با جوان تعامل و برخورد داشته باشد، اما کدام راه صحیح است و ملاک راه صحیح چیست. این گونه پرسشها معمولاً مورد غفلت واقع میشود و اگر کسانی بخواهند راه صحیح یا بهتر را بیابند، به تجربه، آزمایش و آمارگیری متوسل میشوند. اما بینقص بودن این گونه راهها مورد تردید میباشد و حتی گاهی میتوان در درستی آنها مناقشه کرد؛ زیرا جوان مانند یک شیء بیجان آزمایشگاهی نیست و صحنه اجتماع آزمایشگاه نیست. در آزمایشگاه تمامی عناصر، ابزار و اشیای مورد آزمایش در اختیار آزمایشگر است اما اشیا اختیاری ندارند، بنابراین آزمایشگر با ثابت قرار دادن آنها به جز یکی، میزان تأثیر و تغییرات آن را اندازهگیری میکند یا سپس امر دیگری را متغیّر و بقیه را ثابت نگه میدارد و ... اما در اجتماع اوّلاً شرایط و اوضاع به اختیار آزمایشگر نمیباشد؛ ثانیاً جوان از امور گوناگون اطراف خود، آن گونه که میخواهد اثر میپذیرد یا بر اطراف اثر میگذارد. نیز اراده، تصمیم، عاطفه، احساس، گذشته خانوادگی و تاریخی، خوراک، پوشاک وی و ... در تشخیص و تعیین مسیر او و چگونگی تصمیمش نقش دارد. این همه، قابل اندازهگیری، کنترل و نسبتسنجی نمیباشد. بنابراین پیدا کردن روش و قانون مناسب برای برخورد با جوان، از این راه، ناقص و حتی ناصحیح مینماید. راه دیگری که میتوان پیمود و راحتتر از راه قبلی است و نتایج آن کمنقصتر مینماید، همچنین برای ما مسلمانان جاذبهدارتر است، بررسی میزان تربیت «جوان»های مطرحشده در قرآن و شاخصهای تربیتی و تعیین مقدار تأثیر هر یک از آنها بر جوان میباشد. این راه برای ما راحت است زیرا قرآن آن را مطرح ساخته، با مطالعه آیات در باره «جوان» میتوان به آن رسید. مردم نیز با توجه به اعتقاداتشان، برای پذیرش این راه و روش، آمادگی بیشتری دارند. چنان که نتیجه پیمودن این راه مورد قبول مسلمانان میباشد زیرا همه اتفاق نظر دارند قرآن، کتاب هدایت و تربیت است. از سوی دیگر امکانات پیمودن این راه فراهم است زیرا تفاسیر گوناگون وجود دارد و بالاخره پیمودن این راه لازم و حیاتی است چون از یک طرف، با جوانان برخورد داریم و هر فردی دوست دارد ثمره وجودی و امید و آینده خود را، به بهترین نحو تربیت کند. از سوی دیگر چون مسلمان و دیندار هستیم موظفیم قرآن را بشناسیم و با آن برخورد مثبت داشته باشیم. نیز چون قرآن را معجزه جاوید میدانیم و کتابی که «از پیش رو و پشت سرش باطل نمیآید»(1) و فرستنده آن خالق انسانهاست، اطمینان داریم که آن کتاب به ما بهترین راه هدایت را مینمایاند و ما را به سرمنزل مطلوب سوق میدهد. بنابراین، راه و روش قرآن ما را از راههای دیگران بینیاز میکند و حتی قابل ارائه به دیگران برای تربیت جوانان میباشد. قرآن سرگذشت جوانهای متعددی را مطرح ساخته و به ابعاد گوناگون تربیتی هر یک پرداخته است. از جوانی که گوش به فرمان پدر و مربی خویش بود و هر خواسته پدر را قبول میکرد و بر خواسته خود مقدّم میداشت تا جوانی که به هیچ نحو گوش به سخنان پدر نمیداد و حتی در سختترین وضع و هنگامی که آثار عذاب الهی ظاهر شده بود، باز بر راه و روش باطل خود اصرار میکرد و بالاخره به هلاکت رسید. نیز از جوانی که در بهترین محیط رشد و نمو کرد تا جوانی که در بدترین محیط از نظر اعتقادی به سر برد. از جوانی که بیشترین امکانات را در اختیار داشت و سرانجام همه آنها را از دست داد تا جوانی که هیچ امکاناتی نداشت و کم کم آنها را به دست آورد. از جوانی که ... . داستان پسر حضرت نوح(ع) فرزند نوح از بهترین امکانات هدایتی برخوردار بود ولی به سخنان پدر گوش نداد و نصیحتها و راهنماییهای او را به هیچ انگاشت و در نافرمانی، از همگان گوی سبقت را ربود حتی تبلیغ نهصد و پنجاه ساله پدرش سودی نبخشید. داستان او چنین است: نفرین نوح به قومش، دستور یافتن برای ساختن کشتی، سوار کردن مؤمنان بر آن، آوردن دو جفت از هر حیوانی، بارش بارانهای سیلآسا از آسمان، جوشیدن آب فراوان از زمین، به گونهای که آب همه جا را فرا گرفت و موجب شد کشتی که در محلی دور از دریا قرار داشت، روی آب قرار گرفت، به گونهای که برای هر کسی آثار غضب خداوند محسوس بود. حضرت نوح با التماس از فرزندش که متحیرانه کناری ایستاده بود، خواست که به کشتی آید و نجات یابد ولی لجبازی، تعصب و جاهلیت پسر، حتی در آن هنگام به او اجازه نداد بر کشتی سوار شود بلکه با بیان «به کوهی پناه میبرم تا از آب پناهم دهد»(2)، اوج لجبازی و حقناپذیری خود را به نمایش گذاشت. پدر دلسوخته سالها رنج تبلیغ و نصیحت را به جان خریده بود و علاوه بر انجام وظیفه الهی، عاطفه پدری ایجاب میکرد فرزند را نصیحت کند. آن زمان نیز احساس کرد که در آخرین لحظه به او گوشزد کند امروز، روز دیگری است و هیچ چیز نمیتواند مانع عذاب الهی شود. به همین جهت به فرزندش گفت: «در برابر فرمان خدا، امروز نگهدارندهای نیست مگر اینکه خداوند به کسی رحم کند»(3) ولی او به آخرین نصیحت پدر اعتنایی نکرد و موجی بین پدر و پسر فاصله شد و او را از پدر جدا ساخت و بالاخره غرق گردید. نکتهها و پرسشها 1- حضرت نوح از پیامبران اولوالعزم است و همچون بقیه پیامبران در انجام وظایف تبلیغی کوشش کرده و راه کاستی یا خطا را نپیموده است، چنان که طولانیترین مدت را در راه تبلیغ صرف کرده، خداوند در هیچ جا از شیوه تبلیغ یا کمکاری یا کمصبریاش انتقاد نکرده، اگر چه از عجولبودن حضرت یونس یاد کرده است.(4) این نشان میدهد که میزان و شیوه تبلیغ حضرت نوح کاملاً مورد تأیید خداوند بود. 2- پس از اطمینان یافتن حضرت نوح از اینکه قوم، خویشان و حتی زن و فرزندش به او ایمان نمیآورند و آن مردمان و حتی نسلهای بعد جز پلیدکار و ناسپاس(5) نخواهند بود، تقاضای عذاب کرد ولی خداوند به سرعت آنان را عذاب نکرد و برای هدایتشدن، فرصتهای زیادی در اختیارشان گذاشت. ساختن کشتی که با توجه به عده کم مؤمنان زمان زیادی طول کشید، سوار کردن هر نوع حیوان، که وقت زیادی میطلبید، بارش تدریجی باران و جوشش آب از زمین که تا جمع شدن آنها و پر شدن نهرها و جویبارها و جاری شدن در سطح زمین و بالا آمدن زیر کشتی نیز مدت زمانی طول میکشید، همه برای این بود که اگر کمترین امکانی برای هدایتشدن کسی وجود دارد شکوفا شود و به راه راست روی آورد ولی پسر نوح و دوستان و هممسلکانش ایمان نیاوردند بلکه به لجبازی ادامه دادند. 3- حضرت نوح به مقتضای اینکه پیامبر اولوالعزم و دلسوز فرزندش بود، حتماً او را ارشاد و نصیحت کرده و از همه شگردها برای هدایت او بهره برده بود. از سخنان آخر او میتوان فهمید که در طول عمر از زبان محبتآمیز استفاده نموده و خواستار هدایت وی بوده است. چرا این همه زحمت طاقتفرسا و نصایح پدرانه و محبتآمیز، حتی دیدن نشانههای عذاب الهی، تأثیری در پسر نگذاشت و او به راه و روش پدر که روشی عقلپسند و مطابق فطرت بود متمایل نگشت؟ چند پاسخ مطرح است: 1- فرزند حضرت نوح(ع) ذاتاً فاسد بود و چون از ریشه، و از نظر ژنتیکی یا وراثتی مشکل داشت، نمیتوانست راه حق را برگزیند و مسیر هدایت را بپیماید. نطفه پاک بباید که شود قابل فیض ور نه هر سنگ و گِلی لؤلؤ و مرجان نشود یا عاقبت گرگزاده گرگ شود گرچه با آدمی بزرگ شود به اصطلاحِ روایات، او طینت سجّینی (جهنمی) داشته و واقع شدن او در خانه پیامبر خدا از این طینت نکاسته بود. 2- فرزند حضرت نوح دارای طینتی پاک و خوب بود ولی چون محیط زندگی او پر از فساد بود و مادر و خویشاوندان و همسایگان، همه کافر و مخالف حضرت نوح بودند، محیط زندگی بر او اثر کرد و طینت خوب او را از بین برد و وی را به عنصری نامطلوب بلکه لجوج و کافر تبدیل کرد. 3- عوامل ژنتیکی و محیطی هر دو دست به دست هم داده، عزمِ پسر بر پیمودن مسیر ضلالت، بر آنها افزون گشته، موجودی بسیار لجوج و عنود به بار آورد. به نظر ما تنها احتمال سوم، با واقع و آیات تطبیق دارد و احتمالهای دیگر ناقص یا باطل است. احتمال اوّل کامل نیست زیرا حضرت نوح پیامبر الهی و دارای جسم و روحی سالم بود و هیچ یک از آبا و نیاکان پیامبران به کفر و شرک و پلیدی آلوده نبودند. چون فرزند، از صلب حضرت نوح بود نمیتوانست ذاتاً پلید و منحرف باشد، چنان که بعداً معلوم خواهد شد ژن و وراثت زمینهساز است نه مجبورساز. میتوان گفت: چون فرزندان، حامل برآیند تعامل ژنهای زن و مرد هستند و زن حضرت نوح از نظر اعتقادی و روحی دارای مشکل بود، آن ویژگیهای روحی مادر در فرزند، بروز بیشتری داشت. احتمال دوم، کامل نیست زیرا محیط، هر چند فاسد باشد ولی نقش و علیّت تام و کامل در انحراف انسان ندارد. انسان با هر موجود طبیعی دیگر این تفاوت را دارد که مقهور کامل شرایط، جوّ و وراثت نیست. وی میتواند در مقابل مشکلات، تصمیم مخالف بگیرد و بر خلاف مسیر حرکت کند، هر چند به سختی در هم بشکند. حضرت موسی(ع) در کاخ فرعون رشد و نمو کرد(6) ولی فطرت حقخواهی، حقجویی و یاور مظلومبودنش، از بین نرفت.(7) حضرت یوسف در خانه عزیز مصر بزرگ شد ولی خوی و روش آنان را نپذیرفت و بر راه حق اصرار ورزید. پسر نوح از مادری خوب و مؤمن بهرهمند نبود. حال نقش این تفاوت در عزم و اراده و تصمیمهای غلط او چقدر مؤثر بود، در ادامه روشن خواهد شد. نیروهای مؤثر بر انسان دانشمندان، در مورد نیروهای تأثیرگذار بر انسان نظرهای گوناگون و متفاوتی میدهند. گروهی میگویند ژنتیک، مهمترین عامل بلکه تنها عامل سعادت یا شقاوت فرد است. همان گونه که ویژگیهای جسمی والدین به فرزند منتقل میشود و به طور طبیعی فرزند راهی برای فرار از تأثیر ژنها ندارد، خصوصیات روحی نظیر شجاعت، سخاوت، حقطلبی و تجاوزگری وراثتی است و از آن، راه فراری وجود ندارد.(8) این گروه به احادیثی نظیر «السعیدُ سعیدٌ فی بطن اُمّه و الشقیُّ مَن شقی فی بطن اُمه»، تمسک میکنند و همه چیز را تابع و مقهور وراثت میدانند. از این گروه پرسیده میشود: پس اولین انسانها چگونه با هم متفاوت شدند؟! گروه دیگری در مقابل گروه اوّل قرار دارند و نقش ژنتیک را تقریباً صفر میدانند و تمامی تأثیرات را از تربیت و محیط میدانند. اینان اعلام میکنند که چند بچه را به ما بسپارید و هر چه خواستید، به شما تحویل میدهیم: دانشمند، دزد، جنایتکار و ... . به نظر میرسد هر دو گروه، انسان را آن گونه که بایسته است، نشناختهاند و هر یک با یک چشم به انسان نگریسته و تنها یکی از ابعاد وی را دیدهاند. اگر به دقت به انسان مینگریستند، معلوم میگشت که هر دو عامل در سرنوشت انسان دخالت دارد ولی دخالت هیچ یک کامل نیست. نقش عزم و اراده خیال نشود اگر با دو چشم (وراثت و محیط) به انسان نظر شود کار تمام است؛ یعنی نباید تصور شود برآیند ژنتیک و تربیت، علت تامه برای سرنوشت انسان میباشد و آدمی چون جسمی آزمایشگاهی است که دو نیرو بر آن وارد میشود و برآیند آن تغییر ایجاد میکند. باید دانست چشم قویتر و دقیقتری نیاز است تا نقش عزم و اراده را تعیین کند زیرا عزم و اراده، در عرض و همردیف محیط و وراثت نیست تا مثلاً تأثیر هر یک را حدود سی و سه درصد بدانیم یا نقش اراده کمی برتر از آن دو نیست تا تأثیر آن دو را شصت درصد و نقش اراده را چهل درصد بدانیم. اراده، عزم و نیّت، در طول عوامل وراثتی و محیطی است و آنها تنها نقش زمینهساز و مددکار را بازی میکنند و انسان است که تصمیم میگیرد و راه و روشی را برمیگزیند و از آنها استفاده لازم را میبرد. در امور روحانی، تربیتی، رفتاری و ... تنها نیّت و عزم انسان است که تمام موضوع میباشد و به امور دیگر خط و جهت میدهد. اگر گاهی دیده میشود که اراده تحت تأثیر محیط یا وراثت قرار میگیرد، در اثر بیتوجهی به نیّت و کم انگاشتن تأثیر آن است، نه اینکه نیروی اراده و عزم کم باشد و مغلوب وراثت یا محیط شود. در قسمت جسمی و مادی چون عالَم ماده دارای تنگنا و مزاحمها میباشد، وراثت مستقیماً تأثیر میکند و اراده نمیتواند از تأثیر آن بکاهد. بنابراین پدر و مادرِ دارای بیماریهای جسمی، فرزند بیمار به وجود میآورند و عزم و اراده پدر و مادر یا فرزند نمیتواند از انتقال بیماری جلوگیری کند. باز به جهت تنگناها و مزاحمها، عوامل محیطی بر جسم اثر میگذارد و بچهای که از سوء تغذیه رنج میبرد دارای بدنی ضعیف و بیمار میباشد و نمیتواند دارای هیکلی مناسب و موزون گردد. در معنویات، عواطف و راههای سعادت و شقاوت، از آنرو که جسم و جسمیّت نقش چندانی ندارد و تنگناهای مادی موجود نیست، اراده و عزم، نقش خود را کاملاً میتواند ایفا کند. قرآن کریم مثالهایی میآورد که نشان میدهد افرادی توانستهاند بُعد شقاوت و بدبختی را تا آخرین حد بپیمایند. در بُعد سعادت نیز همین طور است. فرزند نوح زمینههای محیطی و ژنتیکی مناسب را داشت، با این حال منحرف شد، به گونهای که قرآن به جای اینکه او را بدکار بداند، وی را مجسمه بدکاری یا اساساً کارِ بد میداند: «اِنَّه عمل غیر صالح؛(9) او عمل غیر صالح است.» پسر نوح آنقدر «بدکاره» بود که جرثومه فساد و بدکاری شد و آنقدر بدکاری را ادامه داد تا از جرثومه گذشته، خودِ «کار بد» شد، و این حکایتگر نهایت شقاوت و بدبختی انسان است. اسماعیل فرزند ابراهیمعلیهماالسلام مثال دیگر از قرآن در مورد فرزندی که کاملاً راه هدایت یافته، مطیع پدر و مادر بود و نسبت به آنان حرفشنوی داشت، حضرت اسماعیل است. خداوند وی را در پیری نصیب حضرت ابراهیم نمود.(10) وقتی پدری تا اواخر عمر فرزندی نداشته باشد و معجزهآسا بچهدار شود، طبعاً باید بچه لوس، بیتربیت و نازپرورده باشد و در همه جا حرف و خواسته او مهمترین چیز جلوه کند و ارادهاش بر اراده همه غلبه داشته باشد ولی چنین نبود و اسماعیل نخواست راه ناصواب یا باطل را طی کند. در دوران شیرخوارگی، پدر، مأمور شد او و مادرش را در بیابانی بدون آب و آبادانی رها سازد.(11) در دورانی که کودک بیشترین نیاز را به یاری پدر داشت، از چنین الطافی محروم شد. اما به طور معجزهآسا، در آن محیط خشک و سوزان، با جوشیدن آب زمزم، از تشنگی نجات یافت. قبیلههایی که در بیابان دنبال آب میگشتند و از نشست و برخاست پرندگان، جای آب را تشخیص میدادند، آنجا را یافتند و با دادن نان و غذا به بچه و مادرش، از آب بهرهمند شدند. بدین گونه اسماعیل از گرفتاری و گرسنگی نجات یافت تا کم کم رشد کرد، اما همچون هر بچه دیگر کمبود پدر را در زندگی حس میکرد. در این هنگام پدرش حضرت ابراهیم(ع) آمد و از او خواست در ساختن خانه خدا به او کمک کند. او نیز چنین کرد.(12) وقتی بزرگتر شد و مردی گردید که میتوانست همتای پدر به کار بپردازد، پدر گفت: در خواب دیده که وی را سر میبُرد! پسر به راحتی با انجام این خواب موافقت کرد و خود را برای ذبح شدن آماده ساخت و صبور و موفقبودن در این امتحان را از خداوند درخواست نمود. علاوه بر این از رؤیای پدر به «امر» تعبیر کرد و پدر را مأموری که نیرویی از غیب به وی دستور میدهد، تلقی نمود.(13) نکتهها و پرسشها: 1- به حضرت ابراهیم و امتحانات سختی که خداوند از او گرفت و وی در همه موفق شد، نمیپردازیم. تنها به همین مطلب بسنده میکنیم که تصمیم به گذاشتن زن و فرزند در بیابان یا ذبحِ فرزند، از امتحاناتی بود که حضرتش به آنها دستور یافت. حضرت اسماعیل در مقابل این تصمیمها تسلیم بود. او در کودکی که زبان اعتراض نداشت و در بزرگی که میتوانست اعتراض کند، هیچ گاه به پدر اعتراض نکرد که چرا مرا در بیابانِ بدون آب و آبادانی رها ساختی! نیز به پدر اعتراض نکرد که چه خدمتی به من کردهای که اکنون انتظار داری در ساخت خانه خدا به تو کمک کنم؛ چنان که از پدر نخواست نزد وی در مکه بماند یا نخواست همراه پدر به فلسطین، محل سکونت پدر برود. هر از چندگاهی که پدر به دیدن او و مادرش میرفت، ابراز رضایت میکردند و اعتراض نمینمودند یا درخواستی نمیکردند.(14) این نشان از روحیه عالی، احترام به پدر و تسلیم محضبودن مینماید. 2- حضرت ابراهیم از روحیه عالی فرزند خبر داشت. به همین جهت خواب خود را با او در میان گذاشت و گرنه، باید با نقشهای او را غافلگیر میکرد تا خواب خود را اجرا نماید. 3- حضرت اسماعیل میتوانست با تشکیک در حجیّت خواب، خود را از خطر برهاند یا به پدر بگوید که تو در رشد و هدایت من نقشی نداشتهای. پس مرا به حال خود رها ساز و قصد گرفتن جانم را نکن. ولی هرگز چنین نکرد بلکه در صدد ترغیب و تشویق پدر برای انجام رسالت الهی برآمد و از رؤیای او به «امر»، تعبیر کرد و از پدر خواست مأموریتش را انجام دهد: «یا ابتِ افْعلْ ما تؤمر؛ ای پدر، آنچه را مأموری انجام ده.»(15) در عین حال، ادب سخن را رعایت کرد و در حالی که از درد ذبحشدن آگاه بود، عزم و ارادهاش را بر تسلیم در مقابل خواستِ پدر و تحمل چنین شداید و رنجهایی در راه انجام مأموریت اعلام نمود. این همه ادب، تسلیم فرمان پدر بودن و اخلاص و پاکی را، اسماعیل(ع) کِی و چگونه و از چه کسانی فرا گرفت؟ اسماعیل مدت زیادی نزد پدر نبود تا از او درس دین، اخلاص، فداکاری و ... بیاموزد. قبایلی که گِرد زمزم جمع شدند نیز از داشتن پیامبر یا مربی ورزیدهای برخوردار نبودند، بنابراین باید برای این امور توجیهی یافت. آری او تنها نزد مادر خویش، «هاجر» بود، که وی در خانه حضرت ابراهیم پرورش یافته بود. مقایسه بین دو فرزند در مقایسه بین این فرزند و فرزند حضرت نوح که هر دو فرزند پیامبر بوده و پدران از پیامبران اولوالعزماند و از هر گونه خطایی در تبلیغ مبرّا میباشند، میتوان دریافت که از نظر ژنتیکی (تا آنجا که مرتبط به پدر بوده) بهترین موقعیت را داشتهاند. اما مادران متفاوت بودهاند؛ هاجر زنی فرمانبردار و خوب، و زن نوح الگوی کافران(16) و متمردان بودند. ممکن است پرسیده شود: مادر اسماعیل، او را در بیابان و به دور از چشم مردم مشرک پرورش داد. این، یک موقعیت مناسب و خوب برای حضرت اسماعیل بود زیرا هنگامی که شهر را شرک و کفر فرا گرفته و تبلیغات پیامبر نتواند مردم را به دین حق دعوت کند، پرورش یافتن کودک در بیابان، بهتر از پرورش یافتن در چنین جامعهای است و این عامل (محیط) در خوب شدن اسماعیل نقش داشته است. پاسخ: عوامل وراثتی و محیطی در سرنوشت فرد دخالت دارد اما نمیتوان هیچ یک را ثابت دانست. در داستان پسران پیامبران، چند امر ثابت وجود دارد، از جمله اینکه انبیا از نظر جسمی و روحی سالمترین افراد بودهاند، ثانیاً از نظر فرهنگی و تربیتی، بهترین شرایط را به وجود آورده و رعایت تمامی اموری را که در رشد فرزند نقش داشته، لحاظ مینمودند. اما وقتی دو فرزند متفاوت شدند باید به سراغ نقاط تمایز و اختلاف رفت. در مورد فرزند نوح(ع) و فرزند ابراهیم(ع)، تنها یک تفاوت اساسی وجود دارد و آن مؤمن نبودن همسرِ حضرت نوح(ع) میباشد. دور بودن حضرت اسماعیل از محیط شرک و کفر، نمیتواند نقش چندانی داشته باشد، چنان که برادرش اسحاق در محیط خانوادگی ماند و به فساد نگرایید. افراد دیگری نظیر موسی(ع) و یوسف(ع) نیز در محیط فاسد ماندند ولی فاسد نشدند. افزون بر این محیط اطراف حضرت اسماعیل خوب نبود زیرا قبیله جُرُهم اولین گروهی بودند که کنار آب زمزم سکونت گزیدند و با دادن اجارهبهایی مختصر از آب بهره میبردند و مشرک بودند. اگر حضرت اسماعیل به دنبال جوانان منحرف و محیط آلودهای میگشت، بین آنان پیدا میشد. خلاصه اینکه غیر از عزم و اراده که هر فرد داراست و بین افراد، اراده متفاوت میباشد، مهمترین تفاوتی که بین فرزند نوح با فرزندان سایر انبیا وجود دارد، نقش مادر میباشد. 1) سوره فصلت، آیه 42. 2) سوره هود، آیه 43. 3) همان. 4) سوره انبیاء، آیه 87. 5) حضرت نوح فرمود: «و لا یلدوا اِلّا فاجراً کفّاراً؛ (سوره نوح، آیه 27) اینان جز پلیدکار ناسپاس نزایند» که نشان میدهد از نسل آنان فرد خوبی به وجود نمیآمد. 6) سوره قصص، آیه 7 تا 9. 7) همان، آیههای 15 تا 18. 8) کافی، ج8، ص81؛ وسائلالشیعه، ج27، ص84، چاپ آلالبیت. 9) سوره هود، آیه 46. 10) قرآن در این باره شکر و سپاس حضرت ابراهیم(ع) را نقل کرده است: «الحمد للَّه الذی وهب لی علی الکبر اسماعیل و اسحاق»، (سوره ابراهیم، آیه 39). 11) قرآن در این باره دعای حضرت ابراهیم(ع) را نقل کرده است: «ربنا اِنّی اسکنتُ مِن ذریتی بوادٍ غیر ذی زرع»، (سوره ابراهیم، آیه 37). 12) قرآن در این باره میفرماید: «و اِذْ یرفع ابراهیمُ القواعد مِن البیت و اسماعیل، ربّنا تقبلْ منا ...»، (سوره بقره، آیه 127). 13) قرآن در این باره فرمود: «فلمّا بلغ معه السعی قال یا بُنیّ اِنّی اَری فی المنام انّی اَذبحک فانْظر ماذا تری قال: یا ابتِ افْعل ما تُؤمر ستجدنی اِنْ شاءاللَّه من الصابرین»، (سوره صافات، آیه 102). 14) از قرآن به دست میآید که حضرت ابراهیم(ع) تا زمان بزرگ شدن اسماعیل و دستور یافتن به ذبح او چندین بار به مکه سفر کرده است. در یک مرتبه آن سرزمین هنوز بیابان بوده و آثار شهر یا شهرنشینی وجود نداشته است، به همین جهت حضرت ابراهیم دعا میکند: «رب اجْعلْ هذا بلداً آمناً؛ (سوره بقره، آیه 126)، پروردگارا، اینجا را شهر امنی قرار بده». ولی در زمان دیگری آثار شهرنشینی و وجود جمعیت را میبیند و دعا میکند: «رب اجْعلْ هذا البلد آمناً؛ (سوره ابراهیم، آیه 35)، پروردگارا، این شهر را ایمن گردان». ذکر «بلد» به صورت نکره در مرحله اول و با «الف» و «لام» در مرحله دوم نشان میدهد که این دعاها در دو زمان صورت گرفته و بین دعاها فاصله زیادی بوده تا بیابان به شهر تبدیل شده است. دعای حضرت ابراهیم در هر دو بار برای امنیت آن سرزمین، اهمیت امنیت را نشان میدهد. نیز میفهماند ماندن یک زن و کودک در بیابان وحشتناک بوده، غذا و آب و مهمتر از آن امنیت آنان مورد توجه بوده است. 15) سوره صافات، آیه 102. 16) سوره تحریم، آیه 10، «و ضرب اللَّه مثلاً للذین کفروا امْرأةَ نوحٍ و امْرأةَ لوطٍ». ماهنامه پیام زن احمد عابدینی
قبل از پرداختن به بحث اصلی ، لازم است تعاریفی از فرهنگ و تهاجم فرهنگی ارائه گردد ؛ تعاریف متعددی از فرهنگ ارائه شده ، که به عنوان نمونه تعریفی از یونسکو آورده می شود : فرهنگ (Culture) به مجموعه ی پیچیده ای از خصوصیات احساسی ، فکری ، مادی و غیرمادی اطلاق می شود که به عنوان شاخص یک جامعه یا گروه اجتماعی مطرح می شود ، که این نه فقط شامل هنرها و آثار ادبی است ، بلکه شامل شکل های مختلف زندگی ، حقوقی بنیادین انسان ها ، نظام های ارزشی و اعتقادات هم می باشد. (پناهی ، 1375 ، 94) پس زمانی که در این مقاله سخن از فرهنگ سازی به میان می آید ، هم شامل بعد معنوی آن – یعنی ایجاد باور ، اعتقاد ، اخلاق و منش اسلامی – می شود و ابعاد مادی آن یعنی پوشش ظاهری و کالاها و لوازم مورد استفاده ی افراد را فرا می گیرد. از آنجا که فرهنگ ، آموختنی و از روش های مختلفی چون مثل ها ، قصه ها و افسانه ها ، اسطوره ها ، هنر ، آموزش های خانواده و مدرسه ، تعالیم دینی و امروز به میزان زیادی از طریق رسانه های جمعی آموخته می شود ، پس می توان در آموزش فرهنگ مطلوب با استفاده از شیوه های درست ، موفق بود. تهاجم فرهنگی (Cultueal Invasion) عبارت است از : رابطه ی یکسویه بین فرهنگ ها به گونه ایی که یک فرهنگ ، عناصر خود را به فرهنگ دیگر تزریق کرده ، موجب اختلال درون فرهنگی می شود. مقام معظم رهبری ، تهاجم فرهنگی را عبارت می دانند از ؛این که یک مجموعه ی سیاسی یا اقتصادی برای مقاصد سیاسی خودشان و برای اسیر کردن یک ملت ، به بنیان های فرهنگی آن ملت هجوم ببرند. آنها چیزهای تازه ای را به زور و به قصد جایگزین کردن آن ها با فرهنگ و باورهای ملی ، وارد این کشور می کنند. اسم این ، تهاجم فرهنگی است. (مقام معظم رهبری ، 1375 ، 13) دکتر پناهی ، تهاجم فرهنگی را در شدیدترین و وسیع ترین شکل خود عبارت می داند از : فعالیت برنامه ریزی شده ی حاملان و حامیان یک فرهنگ در جهت از هم پاشیدن نظام فرهنگی جامعه ایی دیگر و مستقر کردن نظام فرهنگی مورد علاقه یا مورد قبول مهاجم است. البته حالت خفیف تر چنین عمل می تواند شامل از هم پاشیدن یک مجموعه یا عناصر فرهنگی خاص در نظام فرهنگی مورد هجوم باشد. (پناهی ، 13547 ، 16) چنان که در تعاریف هم آمد ، تهاجم فرهنگی در واقع یک نوع هجوم بسیار زیرکانه ، ظریف و تقریباً غیرملموس است و مانند حمله ی نظامی نیست که همه از آن مطلع شوند و احساس خطر کنند. این حمله ی آگاهانه به مسائل فرهنگی را فرهیختگان و در واقع خواص جامعه موظفند که عوام را آگاه و آماده ی مقابله کنند. زنان ایثارگر نیز از جمله ی این خواص هستند که هم وظیفه ی مقابله و هم مسئولیت بیدار کردن دیگران را دارند. مبانی نظری اگر زنان ایثارگر را کنشگرانی بدانیم که با هدف فرهنگ سازی و مقابله با شبیخون فرهنگی ، رسالت و وظیفه ی دینی و ملی دارند ، می توانیم از نظر کنش اجتماعی «پارسونز» استفاده کنیم. کنش اجتماعی نزد «پارسونز» همه ی رفتار انسانی است که انگیزه و راهنمای آن معانی است که کنشگر آن ها ، در دنیای خارج کشف می کند ، توجه اش را جلب می کند و به آنها پاسخ می دهد. ویژگی اصلی کنش اجتماعی در حساسیت کنشگر به معانی چیزها و موجوداتی است که در محیط هستند و آگاهی یافتن به این معانی و واکنش به پیام هایی که آن ها می فرستند. (گی روشه ، 1376 ، 56) کنش اجتماعی «پارسونز» هم با ذهنیت کنشگر تفسیر می شود (بر مبنای ادراک او از محیط ، احساسات او ، افکاری که در سر دارد ، انگیزه ایی که او را به عمل وا میدارد و واکنش هایی که در برابر کنش های خود دارد) و هم با عینیت ، یعنی کنش اجتماعی را بر مبنای دوگانگی کنشگر / وضعیت می توان تحلیل کرد ، زیرا کنشگر «پارسونز» موجودی است در وضعیت. پس در ساده ترین تعریف ، نظام کنش عبارت است از «سازمان روابط کنش متقابل میان کنشگر و وضعیتش (محیطش)» (همان ، 62) کنشگر «پارسونز» همان گونه که گفته شد ، موجودی است در وضعیت و کنش او نظامی از پویش هاست که به ناظر به هدف است. او برای رسیدن به هدفش وسایلی لازم دارد ،ولی در این حرکت به سمت هدف ، مشروط به شرایطی می شود یعنی شرایطی بر او ، هدف و وسیله اش تأثیر می گذارد که این شرایط همان محیطی است که او را در برگرفته و به دو بخش فیزیکی و محیط نمادی یا فرهنگی تقسیم می شود. محیط فیزیکی (با شرایط طبیعی) که در آن کنش از قوه به فعل در می آید و شامل اشیای مادی ، شرایط اقلیمی ، جغرافیایی ، ابزارها و فنون ، سازوارهای زیستی فرد ، خصوصیات موروثی و ژنتیکی او ، که کنشگر به هر حال یا باید روی آن ها اثر بگذارد ، یا خود را با آنها سازگار نماید. محیط نمادی یا فرهنگی (شرایط هنجاری) که هدف های نایل شدنی را تعیین می کند ، وسایل رسیدن به هدف ها را نشان می دهد ، حدود کنش ها مجاز را مشخص می کند ، اولویت ها را تعیین نموده و انتخاب ها را توصیه می کند ، که کنشگر از آنها برای ایجاد ارتباط با کنشگران دیگر استفاده می کند ، یا برای جهت دادن به کنش اش در برابر محیط فیزیکی یا کنشگران اجتماعی دیگر ، به آنها به عنوان راهنما و سرمشق مراجعه می نماید. در این دیدگاه ، کنش اجتماعی از چهار عنصر تشکیل شده است ؛ 1- کنشگر : که می تواند فرد ،گروه ، سازمان ، جامعه ،یا حتی یک تمدن باشد. 2- وضعیت : که شامل اشیای فیزیکی و اجتماعی است ، که کنشگر با آن ها ارتباط برقرار می کند. 3- نمادها : که با واسطه ی آنها کنشگر با عناصر متفاوت وضعیت ارتباط پیدا می کند و برای هر یک معنایی قائل می شود. 4- قواعد ،هنجارها و ارزشها ، که جهت یابی کنش را هدایت می کند. کنشگر «پارسونز»در کنش خود نه کاملاً آزاد است و نه کاملاًمحدود ، در واقع آزادی فردی در حدودی است که می تواند خود را با معیارها و موازین اجتماعی انطباق داده و طبق آن ها رفتار کند. فرد ، نقش اجتماعی خود را ایفا می کند و ارزشها و هنجارهای اجتماعی هم به نوبه ی خود ،جهت تصمیم گیری او را تعیین می کند. در کنش اجتما عی فرد باید بین مدل های مختلف یا حتی متضاد ، انتخاب به عمل آورد و این گزینش ، متضمن انتخاب بین ارزشهاست و کنشی که راهنمایش ارزش ها هستند ناگزیر در آن واحد یک انتخاب و یک امتناع است ، یک بله است و یک نه. خلاصه ی کلام ، دوگانگی و تناقض ، جزئی از ماهیت ارزشهاست. انتخاب افراد به طور محسوس و منسجم نشان می دهد که وابستگی کم و بیش آگاهانه ای به نظام ارزشی معینی وجود دارد. اغلب ممکن است مدل های متعددی با در نظر گرفتن همه ی موارد مناسب باشد ولی به هر حال بعضی مدل هایش از دیگر مدل ها با جهان بینی و آرمان زندگی کنشگر و تصویری که از انسان و طبیعی دارد ،تناسب بیش تری دارند و به هر حال فرد باید انتخاب کند. هم چنین در دیدگاه «پارسونز» ، کنش های اجتماعی تحت تأثیر چهار خرده نظام عمل می کنند ؛ الف ) نهاد دینی که مسئولیت ثبات اخلاقی جامعه را بر عهده دارد و از ارزشهای فرهنگی عمومی مراقبت می کند. ب ) نهاد حقوقی که هنجارها و قوانین اجتماعی را تنظیم می کند. ج ) نهاد اقتصادی که شرایط انطباق با محیط طبیعی را فراهم و حیات اقتصادی جامعه را تأمین می کند. د ) و سرانجام نهادهای سیاسی که از هدف های عمومی جامعه مراقبت می کنند. (توسلی : 1371 ، 241) به علاوه «رونالدبرت» (Ronald Burt) هم نظری شبیه «پارسونز» در این زمینه دارد. او می گوید :« یک کنشگر با توجه به شرایط شخصی و نیز با در نظر گرفتن شرایط دیگران ، سودمندی انواع کنش های ممکن را ارزیابی می کند.» «برت» می افزاید :« کنشگران خود را در یک ساختار اجتماعی می یابند. این ساختار اجتماعی همانندی های اجتماعی شان را مشخص می کند و این همانندی ها نیز به نوبه ی خود الگوی برداشت آنها را از مزایایی که ممکن است از اتخاذ هر یک از راه های گوناگون کنش به دست آورند ، معین می سازند. در ضمن ساختار اجتماعی توانایی انجام دادن کنش هایی که در نهایت انجام می گیرند ، کارکرد مشترک کنشگرانی که در حد توانایی شان منافع شان را دنبال می کنند ، ضمن آن که هم منافع و هم توانایی های کنشگران به وسیله ی ساختار اجتماعی انجام می گیرند می توانند خود ساختار اجتماعی را تعدیل کنند و این تعدیل ها نیز امکان بالقوه را دارند که الزام های نوپدیدی را ایجاد کنند که کنشگران در چارچوب ساختار اجتماعی باید با آنها روبه رو شوند. (ریترز : 1374 ، 620) بر اساس نظر «پارسونز» اگر هدف فرهنگ سازی و مقابله با شبیخون فرهنگی دشمن باشد ، نمی توان از هر روشی و به هر وسیله ایی به این هدف رسید ، زیرا ما محصور در یک سری ویژگی های طبیعی ، جنسی و توانمندی های خاص هستیم که از انجام برخی کنش ها باز می مانیم. هم چنین طبق این الگو ، شرایط محیطی ، ابزارها و امکانات در دسترس ، هزینه های لازم و ... همه محدود کننده ی کنش های ما ، در قالب های خاص هستند. نباید انتظاری که از مردان می رود ، از زنان نیز در این زمینه برود ، یا نمی توان در هر محیطی به یک شیوه عمل کرد. مثلاً نحوه ی عمل در دانشگاه متفاوت با یک مکان تفریحی است. به علاوه شرایط فرهنگی یعنی هنجارها و ارزشهای موجود در جامعه و افراد بر کنش فرد ، نحوه ی عمل او و حتی وسیله و هدفی که دارد تأثیر می گذارد. در شرایط و موقعیتی که ازرشها و هنجارهای افراد مطابق دیدگاههای کنشگر است ، راحت تر می تواند با مخاطبان ، متفاوت از آن چیزی است که کنشگر دارد ، باید هزینه و وقت بیشتری صرف کند و روش های متفاوت و ظریف تری به کار ببرد تا بتواند به هدفش برسد. از طرفی چنان که «پارسونز» می گوید کنش ما تحت تأثیر چهار خرده نظام دینی ، حقوقی ، اقتصادی و سیاسی است. اگر نهاد دینی یک سری وظایف و تکالیف بر عهده ی ما گذاشته ،نهاد حقوقی هم که متعلق به نظام اسلامی است ، ما را با محدودیت هایی موجه می سازد ، یا امکانات مادی مورد نیاز ممکن است ما را محدود نماید. به هر حال در انجام وظیفه ی فرهنگسازی و امر به معروف و نهی از منکر (که یکی از روشهای اجرایی فرهنگ سازی است) باید با همه ی این محدودیت ها و هنجارها و قوانین و مقررات ،آشنایی داشته و در قالب آن ها حرکت کنیم. نظرات «رابرات برت» هم شبیه «پارسونز» است ، با این تفاوت که او کل ساختار اجتماعی را به عنوان زمینه ی کنش و تأثیرگذار بر کنش و منافع او در نظر می گیرد. طبق این الگو ،زنان ایثارگر به عنوان کنشگر ، منافعی از فرهنگ سازی دارند که بخش اعظم آن بر می گردد به احساس وظیفه و تکلیف شرعی و در قبال انجام آن ، پاداش خود را از خداوند طلب می نمایند و بخش دیگر بر می گردد به سلامت جامعه و نفعی که همه از محیط سالم می برند و می توانند فرزندان خود را به خوبی تربیت کنند و از انحراف آن ها توسط محیط آلوده نگران نباشند. البته چنان که ذکر شد هدف زنان ایثارگر قطعاً منافع مادی نیست ، بلکه بیشتر احساس تکلیفی است که در قبال اسلام و انقلاب و خون شهیدان دارند. به طور کلی بر اساس نظریات پیش گفته : زنان ایثارگر ، احساس مسئولیت کرده و وظیفه ی خود را در این و وظیفه ی خود را در این زمان تمام شده نمی دانند و در این جبهه ی مبارزه شرکت می کنند ، ولی چنان که ذکر شد ، باید اهداف و وسایل متناسب با شرایط فیزیکی و فرهنگی جامعه را انتخاب کنند. ابزار و وسایلی که برای رسیدن به این هدف انتخاب می شوند نیز از نوع فرهنگی است. یعنی ابتدا باید آگاهی ، بصیرت و اطلاعات لازم را داشته باشند. هم چنین علاوه بر بصیرت و بینش دینی و اسلامی ،باید مجهز به علم روز بوده و با زبان روز صحبت کنند. یکی از ویژگیهایی که موجب می شود فرد به آسانی پیام خود را منتقل کند و میزان پذیرش پیام بالا برود ، این است که اعتبار پیام رسان بالا بوده و مقبولیت داشته باشد. یکی از عوامل مقبولیت در این عصر ، مجهز بودن به علم و دانش است. در مقابله ی فرهنگی و فرهنگ سازی ، یکی از ابزارها قلم است. مقام معظم رهبری می فرمایند :« هجوم فرهنگی را با تفنگ نمی توان جواب داد. تفنگ او قلم است. این را هم می گویم تا مسئولان فرهنگی کشور احساس کنند که امروز سربازان این قضیه شمایید و بدانید که چگونه دفاع خواهید کرد. چشم ها را باید باز کرد. صحنه را شناخت ، مثل جنگ نظامی که بدون شناسایی و بدون دیده بان و بدون داشتن وضعیت دشمن ، چشمش را ببندد و سرش را بیندازد پایین ، برود جلو ، شکست خواهد خورد. در جنگ فرهنگی هم همینطور است.» (روزنامه ی رسالت ، 13/3/69) راهکارهای علمی در راه رسیدن به هدف که در این مقاله ، فرهنگ سازی است ، آن چنان که حضرت امام (ره) می فرمایند ؛ ابتدا باید باور و اعتقاد به هدف داشت و سپس عزم و اراده برای رسیدن به آن هدف. مرحله ی بعد ، زمان اجراست که بهترین روش ، عمل صالح و عامل بودن به گفته ها و اعتقادات است. در آیات و روایات متعدد آمده است که :« دیگران را با عمل خود جذب کنید.» به طور مثال خداوند در آیه ی دوم سوره ی صف می فرمایند :« یا ایها الذین آمنوا لم تقولون ما لا تفعلون» ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید ، چرا سخنانی می گویید که به کارشان نمی بندید؟ همچنین از قول معصوم است که فرمود : «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم» ؛مردم را با غیر از زبان هایتان (به کارهای نیک) بخوانید. مخاطبان ، آن قدر که از عمل صالح پیام رسانان الگو می گیرند ، از گفتار و نصایح آن ها تأثیر نمی پذیرند که «دو صد گفته چون نیم کردار نیست». از آن جا که مقصود این مقاله ،فرهنگ سازی برای جوانان است آن هم توسط زنان ایثارگر تحصیل کرده ،که نوعاً با جوانان دانشگاهی یا در محیط های کاری با همکاران تعامل دارند ، لذا به چند راهکار علمی در این خصوص اشاره می شود ؛ 1- آراستگی ظاهری :ظاهر فرد ، نخستین چیزی است که توجه مخاطب را به خود جلب می کند. نظرات روان شناسان اجتماعی بیانگر این نکته است که برای تأثیر گذاری بر دیگران ، اول باید توجه آنها را جلب کرد. اگر مخاطب توجه نکند نمی توان به او پیام رساند. سپس باید پیام به نحوی باشد که مخاطب ، آن را درک کند و بفهمد و در مرحله سوم است که مخاطب تصمیم می گیرد پیام را بپذیرد یا نه ، که این بستگی به تقویت های عرضه شده دارد. (کریمی ، 1379 ، 242) به هر حال کنشگران باید افزون بر شناخت مخاطبان خود و درک موقعیت مکانی و زمانی ، پوشش مناسب و ظاهر آراسته داشته باشند. زمانی که حضرت علی (ع) می فرمایند :« فرزند زمان خویشتن باشید» یا این که پیامبر اکرم (ص) می فرمایند :« مردم به زمان خویش شبیه ترند تا به پدرانشان» می تواند تأکید بر این امر باشد که مبلغ باید متناسب با شرایط زمان و مکان و با روشی مناسب به تبلیغ و ترویج دین بپردازد و فضای فرهنگی و اخلاقی محیط و شرایط رشد و زمینه های تأثیر اجتماعی و جامعه پذیری را ملحوظ بدارد ، تا از کاروان زمان ، عقب مانده ، در امر الگوسازی موفق باشد. (رهبر ، 1377، 472) هم چنین می توان مرز بین محرم و نامحرم را به دختران آموزش داد . به طور مثال در شرایطی که مخاطبان فقط دختران و زنان هستند و بیم ورود نامحرم نیست بهتر است پوشش مناسب آن مکان را داشت ، البته با حفظ سادگی و وقار خاصی که با پوشش مناسب نشان داده می شود. 2- اخلاق و رفتار و منش شایسته داشتن. با عمل به دستورهای اسلامی در خصوص اخلاق و رفتار مناسب با دیگران ؛ مانند پیشگامی در سلام کردن ، احوالپرسی ، افراد را به نام شناختن و صدا کردن ، احترام به آنان ، با تبسم و مهربانی برخورد کردن ، استفاده از کلمات و الفاظ خوشایند و امثال آن می توان دیگران را ابتدا جذب نمود و سپس بر آنان تأثیر مثبت گذاشت. 3- تواضع و فروتنی ، عدم توقع از دیگران ، به رخ نکشیدن امتیازهای خود و اجر خود را از خداوند خواستن. 4 – صبر و بردباری : اصولاً کارهای فرهنگی نیاز به صبر و تأمل زیاد دارد و نتیجه ی آن زمانبر است ؛ ولی اگر در اثر بخشی موفق شود و بتواند ارزش ها را نهادینه و درونی افراد کند ، تأثیرش بلند مدت خواهد بود. 5- ملاک انتخاب افراد و تأثیرگذاری بر آنان نباید خیلی ریز و جزئی باشد. هر چه ملاک ، کلی تر باشد ، افراد بیشتری در آن حیطه قرار گرفته ، مخاطبان بیشتر می شوند و طبعاً دامنه ی تأثیرگذاری هم گسترده تر. 6- به روز بودن دانش و اطلاعات در زمینه ی تخصص مورد ادعا در این ارتباط باید بیشترین و جدیدترین اطلاعات را داشته باشیم. باید ثابت کنیم که تعهد و تخصص به خوبی با هم قابل جمع هستند. 7- نظم داشتن یکی از ویژگی هایی است که موجب توفیق فرد در هر کاری و در این جا فرهنگ سازی است. کسی که بر اساس اصول خاصی به طور منظم کار می کند و برای وقت خود و دیگران ارزش قائل است ، هم به اهدافش بهتر می رسد و هم به دیگران الگوی عملی از سفارش اسلام به رعایت نظم را ارئه می دهد. 8- علاوه بر آنچه ذکر شد ، زنان ایثارگر مسئولیت مهم زندگی و رسیدگی به همسر و فرزندان را نیز بر عهده دارند. فرهنگ سازی ابتدا باید از درون و از نزدیک ترین افراد شروع شود ، یعنی ایجاد فرهنگ ایثار و تلاش و دفاع از ارزشهای اسلامی در فرزندان ، و این مهم تحقق نمی یابد مگر با انجام صحیح وظایفی که در قبال آن داریم. متأسفانه شرایط به نحوی تغییر کرده که کسی که توان کار بیرون از منزل دارد و قابلیت های خاصی کسب کرده ، می پندارد آن چنان در قبال جامعه و دیگران مسئول است که از صبح تا پاسی از شب باید بیرون از منزل و در خدمت دیگران باشد و گاهی نمی تواند به وظیفه مادری یا همسری خود که یکی از اصلی ترین وظایف زنان است و جایگزین هم ندارد ، عمل کند. وظیفه ی محبت به همسر و فرزندان ، با آنان بودن ، گوش دادن به سخنان و درد دل های آنان را نمی توان به کسی سپرد و ضربه ایی که از کمبود محبت به فرزندان وارد می شود ، غیر قابل جبران است. پس باید ابتدا این فرهنگ را در فرزندان مان پدید آوریم ، آن هم به صورت عملی و با ارضای نیازهای روحی و عاطفی آن ها. مقام معظم رهبری در همین زمینه ی نقش زن مسلمان در مقابله با تهاجم فرهنگی می فرمایند : - زن مسلمان باید در راه فرزانگی و علم و در راه خودسازی معنوی و اخلاقی تلاش کند. - در میدان جهاد و مبارزه پیشقدم باشد. - نسبت به زخارف دنیا و تجملات ، بی اعتنا باشد. - عفت و عصمت و ظاهرش در حدی باشد که چشم و نظر هرزه و بیگانه را به خودی خود قطع کند. - در محیط خانه ، دلارام شوهر و فرزندانش باشد. - مایه ی آرامش زندگی و آسایش محیط خانواده باشد. - در دامن پرمهر و عطوفت و با سخنان پرنکته و مهرآمیزش ، فرزندان سالمی را از لحاظ روانی تربیت کند. - انسان های بی عقده ، خوش روحیه و سالم از لحاظ روحی و اعصاب در دامان او پرورش پیدا کنند. - مردان و زنان و شخصیت های جامعه را به وجود بیاورد. جمع بندی به عنوان جمع بندی بحث باید گفت که در حال حاضر ما ، در وضعیت تهاجم فرهنگی قرار داریم و باید هر کس مطابق وظیفه و توان خود ، در این میدان ، مبارزه تلاش و کوشش کند. سلاح این مبارزه از نوع نرم افزاری است یعنی فکر و اندیشه و قلم و بیان خوش و اخلاق نیکو و مانند آن. رزمندگان این جبهه هم انسان های مسئول و متعهد و دلسوز و فداکار اعم از زن و مرد هستند. در این مبارزه که هدف آن مقابله با تهاجم فرهنگی و فرهنگ سازی است ، وسیله و روش را باید از طرفی متناسب با وضعیت فیزیکی و جسمی و مادی و از طرف دیگر وضعیت فرهنگی ، ارزش ها و هنجارهای جامعه و شرایط عینی موجود انتخاب کرد ، تا بتوان به نتیجه رسید. زنان ایثارگر به عنوان پیروان حضرت زینب (س) که رسالت ابلاغ پیام شهدا را دارند ، باید در صحنه مثل همیشه پرچمدار و پیشتاز باشند و چنان که مقام معظم رهبری می فرمایند ؛ هم در منزل مایه ی آرامش و آسایش همسر و فرزندان باشند و شخصیت های سالم و شایسته یی تحویل جامعه دهند و هم در میدان های علم و دانش و مبارزه و جهاد ، پیشگام باشند. ان شاء الله. فهرست منابع : 1- قرآن کریم. 2- آیت الله خامنه یی ، سید علی (1375) :«تهاجم فرهنگی» نامه ی پژوهش ، سال اول ، شماره ی 3 و 2 ، تهران ، مرکز پژوهش های بنیادین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 3- پناهی ، محمد حسین (1375) :«نظام فرهنگی ، کارکردها و دگرگونی آن در ارتباط با بحث تهاجم فرهنگی»نامه ی پژوهش ، سال اول شماره 3 و 2 ، تهران ، مرکز پژوهش های بنیادین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 4- توسلی ، غلام حسین (1371) : نظریه ی جامعه شناسی ، چاپ سوم ، تهران ، زوار. 5- در جست و جوی راه از کلام امام ، دفتر سوم. 6- ریشه گی (1376) : جامعه شناسی تالکوت پارسونز ، ت : نیک گهر ، تهران ، تبیان. 7- روزنامه ی رسالت ، 13/3/69. 8- رهبر ، محمد تقی (1377) : پژوهشی در تبلیغات ، قم ، سازمان تبلیغات اسلامی. 9- ریترز ، جورج (1374) : نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر ، ت : ثلاثی ، تهران ، علمی. 10- صحیفه ی نور ،جلد 16. دکتر فریبا شایگان
السلام علیک یا فاطمة الزهرا. یا بنت محمد، یا قرة عین الرسول یا سدتنا و مولاتنا انا توجهنا واستشفعنا و توسلنا بک الی الله و قدمناک بین یدی حاجاتنا، یا وجیحتاً عندالله اشفعی لنا عندالله. سلام بر تو ای فاطمه زهرا (س)ای دختر رسول خدا، سلام من به پهلوی شکسته تو. سلام من به صورت کبود تو، سلام من به آخرین نماز تو، سلام من به آخرین دعای تو، سلام من به آخرین نگاه تو، سلام من به حسن و حسین تو، سلام من به محسن شهید تو... آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند دردم نهفته به ز طبیبان مدعی باشد که از خانه غیبش دوا کنند فاطمه جان! نمی دانم از کجا بنگام که شایسته ستایشت بود. این سرور زمان، شرمم می آید که بسیار شنیده ام و خوانده ام، اما اکنون دیگر تاب شنیدن مناجات علی (ع) را بر بالین سرت ندارم و از شنیدن آن سخت گریان و هراسانم. آنجا که در نیمه شب شهادت تو با سوزو گداز این ابیات را بیان می کرد که: «الا ای ابرها با من بگریید که امشب این منم تنها ترینم شکست آئینه ام دیگر کسی نیست که من با او به درد دل نشینم از این پس این منم تنها و خسته به داغ جانگداز تو گرفتار مگر تو مونس دردم نبودی چرا با من سر ماندن نداری الا ای مونس تنهایی من علی را از چه تنها می گذاری کنونکه می روی سوی پیمبر برایش ماجرا را داستان کن رسان او را سلام از من به محضر اگر پرسید از چه نیامد بگو که ریسمان بر گردنش بود...» ای دختر نبوت، ای همسر ولایت و ای مادر امامت، از تو گفتن سخت دشوار است و از وصف تو نوشتن دشوارتر از آن. ای دخت رسول خدا سخت گمراهم، اصلاً نمی دانم چرا زندگی می کنم. برای زندگی هر لحظه اش انتظار است. وای به لحظه آخر که هیچ در بساط ندارم، گویا که اصلاً فریاد شوهرت که فرمود «مجهز شوید» را نشنیده ام. حتماً تو درد دلم ز من به دانی و دوایش هم دانی. آخر مادر، کسی غیر از تو درد مرا نمی داند و اگر داند دوایش نمی داند. ای مادر بزرگوار، ای مادر انسانیت، ای حبیبه خدا، قسم از شما چیزی نمی خواهم جز اینکه این حالت معنوی را از من نگیری... نوشته ای از شهیده اشرف گنجوی زندگی ای مانند کتابی است که صفحه اول آن تولد و صفحه های بعد، روزهای آن و صفحه آخر آن مرگ است. ای کاش کتابها جلد نداشتند تا کسی آنها را تمام شده نمی پنداشت و زندگی همان دفتری بد خط و ناخوانا، همانند مشقهای کودکی شش ساله و مانند جاده ای قدیمی است، با این حال ماندن در آن را ترجیح می دهند. چرا باید این طور باشد؟