ساعت فلش

23/12/66 عملیات والفجر 10 در جبهه شمال و محور حلبچه توسط 11 لشکر و 12 تیپ پیاده و 17 گردان توپخانه دشمن انجام شد که در نتیجه آن، نیروهای خودی با کشته و زخمی کردن 3000 نفر و اسارت 5440 نفر از نیروهای عراقی و انهدام 270 دستگاه تانک و نفربر، 60 قبضه توپ صحرایی، 13 دستگاه تجهیزات مهندسی، 230 دستگاه خودرو، 10 فروند هواپیما و یک فروند هلیکوپتر دشمن و به غنیمت گرفتن 90 دستگاه تانک و نفربر، 100 قبضه توپ صحرایی، 15 دستگاه تجهیزات مهندسی و 800 دستگاه خودرو، بخش وسیعی از استان سلیمانیه عراق شامل شهرهای حلبچه، دوجیله و خورمال را به تصرف درآوردند که وسعت آن حدود 1200 کیلومترمربع می شد.
23/12/66 بیت المقدس 3 در منطقه ماووت توسط سپاه
5/1/67 بیت المقدس 4 در منطقه دربندیخان توسط سپاه
22/1/67 بیت المقدس 5
28/1/67 تهاجم عراق با بکارگیری وسیع سلاحهای شیمیایی و با استعداد 48 تیپ پیاده و 11 تیپ زرهی و مکانیزه در مقابل 4 تا 5 لشکر و بازپس گیری فاو
26/2/67 بیت المقدس 6 در منطقه ماووت
14/3/67 تک گسترده و سنگین عراق به منطقه شلمچه و تصرف منطقه عملیاتی کربلای 5
22/3/67 بیت المقدس 7 در منطقه عمومی شلمچه توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
24/3/67 تک عراق به محور ماووت و تصرف بخشی از منطقه ماووت طی 8 روز
29/3/67 تهاجم ارتش عراق با استعداد 1 لشکر به مهران و تصرف آن و استقرار در ارتفاعات مهم قلعه آویزان ـ و واگذاری شهر مهران به منافقین
4/4/67 حرکت گسترده عراق در جبهه جنوب و بازپس گیری جزایر مجنون، منطقه وسیع شمال کوشک و طلایه و جفیر. در این عملیات عراق از 8 تیپ مستقل پیاده، 3 تیپ نیروی مخصوص، 5 تیپ زرهی و 2 تیپ مکانیزه و چند یگان در قالب 3 لشکر استفاده کرد.
7/6/67 تهاجم عراق در محور شاخ شمیران
21/4/67 حمله عراق با استعداد 11 لشکر در جبهه های جنوب و تصرف غرب شوش و دزفول تا دهلران
27/4/67 پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل از سویب جمهوری اسلامی ایران
31/4/67 حرکت و تهاجم گسترده عراق با 13 لشکر در منطقه شمال خرمشهر و جنوب اهواز در این حمله نیروهای عراقی خود را به جاده اهواز ـ خرمشهر رساندند و تلاش گسترده ای را طی سه روز جهت تصرف خرمشهر انجام دادند که به دلیل مقاومت رزمندگان اسلام ناموفق ماندند.
3/5/67 حمله منافقین با حمایت ارتش عراق به غرب اسلام آباد و انجام عملیات مرصاد توسط رزمندگان اسلام و شکست سنگین منافقین در این عملیات
10/5/67 عقب نشینی عراق به پشت مرزهای بین المللی در جنوب
29/5/67 اعلام رسمی آتش بس توسط دبیر کل سازمان ملل

19/10/65 عملیات کربلای 5 در جبهه جنوب و در محور شلمچه ـ شرق بصره توسط 16 لشکر و 8 تیپ مستقل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام شد که در نتیجه آن 2650 نفر از نیروهای دشمن اسیر و 100000 نفر از آنان کشته و یا زخمی شدند. در این عملیات 870 دستگاه تانک و نفربر، 80 فروند هواپیما، 180 قبضه توپ صحرایی، 1000 دستگاه خودرو، 120 قبضه توپ ضدهوایی عراق منهدم و 230 دستگاه تانک و نفربر، 20 قبضه توپ صحرایی، 200 دستگاه خودرو، 100 دستگاه وسایل مهندسی و 100 قبضه توپ ضدهوایی به غنیمت رزمندگان اسلام درآمد.
در عملیات کربلای 5، 150 کیلومتر مربع از خاک دشمن به تصرف رزمندگان اسلام درآمد و نیروهای خودی در پاسگاه های بوبیلن، شلمچه، کوت سواری، خیّن و جزایر بوارین و اُم الطویل، کانال پروش ماهی و چندین روستای عراقی در 10 کیلومتری بصره استقرار یافتند. در این عملیات در میان ناباوری عراق، پس از انجام کربلای 4 صورت گرفت. سپاه با درک تحلیل عراق از شرایط حاضر مبنی بر اینکه عملیات سالانه ایران انجام شده و دیگر عملیاتی انجام نخواهد شد، ضمن پذیرش خطر بزرگ عدم موفقیت، توانست شرایط سیاسی ـ نظامی را بار دیگر به نفع انقلاب تغییر دهد. با شکست سنگین عراق در این عملیات، تهاجم به فاو که در دستور کار ارتش این کشور قرار داشته به مدت دو سال تعویق افتاد.
23/10/65 عملیات کربلای 6 در منطقه سومار توسط ارتش
28/10/65 عملیات نصر توسط سپاه در محور دهوک ـ دولان
22/11/65 عملیات فتح 4 (مرحله اول) در منطقه دیانا توسط سپاه
4/12/65 عملیات فتح 4 (مرحله دوم) در منطقه دیانا توسط سپاه
12/12/65 عملیات کربلای 7 توسط ارتش در ارتفاع حاج عمران
سال 67 ـ 1366
پس از توقف عملیات کربلای پنج، به دلیل شدت حضور دشمن و حساسیت فوق العاده نسبت به محورهای جبهه جنوب، به نظر می رسید برای ادامه جنگ باید تدابیر تازه ای اتخاذ شود. زیرا دشمن از لحاظ تسلیحات و تجهیزات نظامی از برتری چشمگیری برخوردار بود و با توجه به تقویت خطوط دفاعی و ایجاد موانع بسیار، انجام عملیات در جبهه جنوب دشوار می نمود. بدین جهت در عین حال که عملیات در جبهه جنوب دشوار می نمود. بدین جهت در عین حال که عملیات کربلای هشت آماده انجام بود، جبهه شمال غرب (شمال سلیمانیه) نیز برای عملیات تابستانی و محدود انتخاب گردید. این تدبیر در راستای فعال شدن قرارگاه رمضان از سال 65 در شمال عراق و امکان بکارگیری کردهای معارض عراقی اتخاذ شد. عملیات کربلای 8 و کربلای 10 در جنوب و شمال سلیمانیه صورت گرفت. همانگونه که پیش بینی می شد دشمن درجنوب (شلمچه) مقاومت بسیار سختی نمود وبا آتش توپخانه و تانک و بمباران وسیع مانع پیشروی یگانهای خودی شد، در حالیکه عملیات کربلای 10 نسبتاً موفق بود و زمینه اقدامات بعدی را در این جبهه مهیا ساخت. اوضاع جنوب، فرماندهان سپاه را بر آن داشت که به جبهه شمال توجه جدی تری مبذول دارند. و در همین راستا طی عملیات نصر 4، شهر ماووت تصرف شد و در کل، عملیات نظامی جمهوری اسلامی تقریباً روی نوار پیروزی قرار داشت.
در واقع رکودی از نیمه سال 61 به مدت تقریباً 4 سال بر جبهه حاکم بود، در اواخر سال 64 جای خود را به پیروزیهای پیاپی داد و عراق در یک موضع کاملاً انفعالی مترصد فرصت برای تغییر شرایط بود. از سوی دیگر عراق جنگ نفتکشها را در خلیج فارس دامن زد و سپاه دور جدیدی از عملیات مقابله به مثل را به عنوان یک اولویت نظامی عهده دار شد و طی مدت کوتاهی تعداد زیادی از نفتکشهای کشورهای عربی (خصوصاً عربستان و کویت) و یا کشتیهایی را که عازم این کشورها بودند هدف قرار داد و به این ترتیب جنگ نفتکشها اوج گرفت. در این شرایط، آمریکا و شوروی نیز به بهانه اسکورت نفتکشهای کویتی وارد خلیج فارس شدند و جنگ جنبه بین المللی و منطقه ای به خود گرفت. در این مقطع جبهه های زمینی کلاً راکد بودند و صحنه جنگ به دریا منتقل گردید. اوج جنگ دریا برخورد کشتی کویتی بریجتون بود که تحت اسکورت ناوهای آمریکایی قرار داشت. از این پس درگیری ایران و آمریکا در خلیج فارس ابعاد دیگر جنگ را تحت الشعاع قرار داد. شلیک موشکهای کرم ابریشم به کشتی آمریکایی، بندالاحمدی و حمله آمریکا به قایق های تندرو و سکوهای نفتی ایران، از جمله حوادث این مقطع به شمار می روند.
از آبانماه 66 بدنبال کاهش درگیریهای خلیج فارس، مجدداً جبهه زمینی فعال شد. این بار بر خلاف سالهای گذشته، عملیات بزرگ سالانه که همه ساله در اواخر سال در جبهه جنوب صورت می گرفت، در شمال غرب اجرا شد و طی عملیات بیت المقدس 2 و والفجر 10 مواضع و شهرهای بسیاری از جمله حلبچه عراق تصرف گردید. لیکن برای مقابله با پیشرویهای رزمندگان اسلام در شمال غرب، تحرک چندانی از عراق مشاهده نشد بلکه با استفاده زا عدم حضور نیروهای خودی در جنوب، همزمان با حملات آمرکیا به سکوهای نفتی، به سمت فاو به راه افتاد و با تصرف آن موازنه جنگ را بر هم زد و طی تحرکات بعدی توانست مواضع از دست داده را پس بگیرد. و سرانجام، پذیرش قطعنامه 598 از سوی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 26/4/67 نقطه پایانی بر جنگ 8 ساله بود. اما عراق با مشاهده ضعف و رکود در جبهه خودی، همانند مقطع آغازین جنگ تحمیلی، مجدداً در جنوب دست به حمله زد. لیکن مردم با حضور گسترده در جبهه ها، ضمن دفع تجاوز دشمن، تلاش منافقین (عملیات مرصاد) در محور غرب را نیز که به قصد رسیدن به تهران صورت گرفت، در هم شکستند و پس از آتش بس رسمی برقرار گردید.
18/1/66 عملیات کربلای 8 در منطقه شلمچه توسط سپاه
20/1/66 عملیات کربلای 9 توسط ارتش در منطقه قصرشیرین
25/1/66 عملیات کربلای 10 در جبهه شمالی ـ منطقه عمومی ماووت توسط نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام شد، که در آن 9 لشکر و 6 تیپ پیاده و 7 گردان توپخانه خودی در مقابل 11 تیپ و 8 گردان پیاده دشمن وارد عمل شدند و در نتیجه این عملیات 2500 تا 3000 نفر از نیروهای دشمن کشته و یا زخمی و 210 نفر از آنان به اسارت درآمدند. در این عملیات نیروهای اسلام ضمن انهدام 10 دستگاه تانک و نفربر و 1 فروند هلیکوپتر، 250 کیلومترمربع از خاک دشمن را آزاد کردند و ارتفاعات گلو ـ سرگلو، باسومه، گُلان ـ قِشِن و کوه نم نم را به تصرف درآورند.
25/1/66 عملیات فتح 5 در شمال سلیمانیه توسط سپاه
25/1/66 عملیات نصر 1 توسط سپاه در هزار قله
13/3/66 عملیات نصر 2 در میمک توسط ارتش
27/3/66 عملیات نصر 3 توسط ارتش
27/3/66 عملیات فتح 6 در شمال اردبیل توسط سپاه
31/3/66 عملیات نصر 4 توسط سپاه
3/4/66 علمیات نصر 5 در منطقه سردشت توسط سپاه
5/4/66 عملیات فتح 7 در منطقه حلبچه توسط سپاه
28/4/66 عملیات فتح 8 توسط سپاه در شمال موصل
1/5/66 عملیات ایذایی سپاه در ایراوان
1/5/66 عملیات ایذایی سپاه در چوارتا
5/5/66 عملیات ایذایی سپاه در سلیمانیه
6/5/66 عملیات ایذایی سپاه در گلی کدور
10/5/66 عملیات ایذایی سپاه در مرگه سور
10/5/66 عملیات ایذایی سپاه در پایگاه ترابه
12/5/66 عملیات نصر 6 توسط ارتش
12/5/66 عملیات فتح 9 در منطقه خرمال توسط سپاه
13/5/66 عملیات ایذایی سپاه در خرمال
13/5/66 عملیات نصر 7 توسط سپاه در محور دوپازا ـ بُلفت
30/5/66 عملیات ایذایی سپاه در منطقه خرمال
31/5/66 عملیات ایذایی سپاه در منطقه اربیل
31/5/66 عملیات ایذایی سپاه در محور اربیل ـ کرکوک
31/5/66 عملیات ایذایی سپاه در محور سلیمانیه
31/5/66 عملیات ایذایی سپاه در محور سلیمانیه
5/6/66 عملیات ایذایی سپاه در محور سلیمانیه
9/6/66 عملیات ایذایی سپاه در محور اربیل
12/6/66 عملیات ایذایی سپاه در اربیل
13/6/66 عملیات فتح 10 در شمال اربیل توسط سپاه
15/6/66 عملیات ایذایی سپاه در سلیمانیه
23/6/66 عملیات ایذایی سپاه در شهر سیدصادق عراق
24/6/66 عملیات ظفر توسط سپاه
27/6/66 عملیات ظفر 1 در استان دهوک عراق توسط سپاه
8/7/66 عملیات ایذایی سپاه در استان سلیمانیه
11/7/66 عملیات ایذایی سپاه در کرکوک
22/7/66 عملیات ظفر 2 توسط سپاه در کفری
4/8/66 عملیات ایذایی سپاه در دوکان
8/8/66 عملیات ایذایی سپاه در دوکان
11/8/66 عملیات ایذایی سپاه در دربندیخان
25/8/66 عملیات ظفر 3 در منطقه دربندیخان توسط سپاه
28/8/66 عملیات ظفر 4 توسط سپاه در دهوک
29/8/66 عملیات نصر 8 در ماووت توسط سپاه (روی ارتفاع گرده رش).
1/9/66 عملیات نصر 9 توسط سپاه
18/10/66 عملیات ایذایی سپاه بر روی البکر و الامیه واقع در شمال خلیج فارس
22/10/66 عملیات ظفر 5 در عماریه توسط سپاه
25/10/66 عملیات بیت المقدس 2 در ماووت توسط سپاه
4/12/66 عملیات ظفر 6 توسط سپاه در سنگاو
22/12/66 عملیات ظفر 7 توسط سپاه در حلبچه

20/11/64 عملیات والفجر 8 در جبهه جنوب و منطقه عمومی فاو، بطور مستقل توسط سپاه پاسداران طراحی و انجام شد که در آن 12 لشکر و 9 تیپ پیاده به همراه 15 گردان توپخانه در مقابل 8 لشکر و 34 تیپ پیاده، 2 لشکر و 10 تیپ زرهی و مکانیزه دشمن عمل کردند. در این عملیات 2135 نفر از نیروهای دشمن اسیر و قریب 50000 نفر از آنان کشته و یا زخمی شدند و 200 دستگاه تانک و نفربر، 60 فروند هواپیما، 10 فروند هلیکوپتر، 500 دستگاه خودرو و 150 قبضه انواع توپ ارتش عراق منهدم شد و 100 دستگاه تانک و نفربر، 250 دستگاه خودرو، 35 قبضه توپ و 34 دستگاه تجهیزات مهندسی به غنیمت گرفته شد. در عملیات والفجر 8، 800 کیلومتر مربع از خاک عراق از جمله شهر و تأسیات نفتی فاو و دریاچه نمک به تصرف نیروهای اسلام درآمد. این عملیات نقش تعیین کننده ای در روند جنگ داشت و موجب بهم خوردن توازن به نفع ایران در بعد نظامی و سیاسی گردید. از جمله مشخصات برجسته عملیات والفجر 8 می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. عبور نیروهای خودی از اروندرود؛
2. کاربرد وسیع غواصی در عملیات رزمی؛
3. غافلگیری مطلق دشمن؛
4. نقش بارز دفاع ضدهوایی؛
5. انتخاب منطقه از لحاظ جغفرافیایی که جناحین جبهه خودی را (به جز جناح شمالی) آب در بر می گرفت و از تعرض دشمن مصون بود؛
6. بکارگیری وسیع عوامل شیمیایی از سوی عراق؛
7. انهدام وسیع واحدهای ارتش عراق؛
8. انتقال دستگاه های سنگین مهندسی، زرهی و توپخانه به آن سوی رودخانه.
5/12/64 عملیات والفجر 9 در منطقه پنجوین توسط ارتش و سپاه
15/12/64 آغاز استراتژی دفاع متحرک. ارتش عراق برای جبران شکستهای خود و نیز تقویت روحیه از دست رفته فرماندهان و سربازانی که مرتباً متحمل شکستهای سنگینی شده بودند، حرکت جدیدی را آغاز کرد که بعدها استراتژی دفاع متحرک نامیده شد. در این طرح ارتش عراق با حمله به مناطقی که به لحاظ پدافندی دچار ضعفهایی بودند درصدد برآمد تا حداقل برای مدت کوتاهی ابتکار عمل را بدست گرفته و فرصت کافی برای بازسازی یگانهای خود که در عملیات والفجر 8 آسیب فراوانی دیده بودند، بدست آورد. این استراتژی با هجوم نیروهای خودی در عملیات کربلای 1 عملاً شکست خورد. اما به نظر می رسد شکل کامل تر این حرکت در پایانجنگ از سوی ارتش عراق به اجرا درآمد.
15/12/64 حمله دشمن با یک تیپ و 4 گردان کماندویی به محور چوراتا در جبهه شمالی و باز پس گرفتن منطقه عملیاتی والفجر 9
29/12/64 آفند دشمن به استعداد یک تیپ پیاده به محور پنجوین (جبهه شمالی) ـ منطقه عملیات والفجر 9 ـ که به تصرف ارتفاعات محور پنجوین از جمله شیخ گزنشین، میشلان و شیخ لطیف انجامید.
15/1/65 حمله عراق با 3 تیپ پیاده و یک گردان زرهی در محور دربندیخان ـ جبهه شمالی و تصرف ارتفاعات شاخ شمیران و شاخر سورمر
18/1/65 آفند دشمن در محور پیچ انگیزه ـ شرهانی (جبهه جنوب) و تصرف تپه 175 شرهانی.
22/1/65 حمله عراق در محور سومار (جبهه میانی) و 4 تیپ پیاده و 3 گردان مستقل به همراه 2 گردان تانک به ارتفاعات سومار و بازپس گیری ارتفاعات اسماعیل خان و پایگاه دوله شریف.
4/2/65 آفند دشمن در محور سیدکان به استعداد 1 تیپ و تعدادی از یگانهای جاش که منجر به تصرف ارتفاعات سرسول، گرشوال و لولال با مجموع وسعت 250 کیلومتر مربع شد.
6/2/65 حمله عراق در محور جزیره مجنون با 1 لشکر و پیشروی 200 متر در مواضع رزمندگان اسلام در طول 4 روز
8/2/65 عملیات تکمیلی والفجر 8 توسط سپاه در کارخانه نمک (فاو).
10/2/65 آفند دشمن در محور فکه (جبهه جنوب) با استعداد یک لشکر زرهی، 10 تیپ پیاده و در جبهه ای به عرض 20 تا 25 کیلومتر که به نفوذ 7 کیلومتر در عمق مواضع نیروهای خودی انجامید. در این عملیات عراق 100 دستگاه تانک و 76 دستگاه نفربر و 12 خودرو از دست داد.
19/2/65 حمله عراق با 2 لشکر و 11 تیپ پیاده مکانیزه و زرهی در محور پیچ انگیزه (جبهه جنوب) که در نتیجه آن 36 کیلومتر مربع از منطقه به تصرف ارتش عراق درآمد.
24/2/65 حمله دشمن با استعداد 7 تیپ و 12 گردان مستقل کماندویی در محور حاج عمران (جبهه شمالی) و تصرف ارتفاعات مهم 2519 و 2435 در طی 10 روز. در این عملیات 3000 عراقی کشته و 200 نفر به اسارت درآمدند و 17 هلیکوپتر دشمن منهدم شد.
26/2/65 حمله عراق با 7 تیپ پیاده، دو تیپ زرهی و مکانیزه و یک گردان کماندویی در محور مهران (جبهه میانی) که به تصرف شهر مهران انجامید.
9/4/65 عملیات کربلای 1 و آزادسازی شهر مهران توسط واحدهای رزمی سپاه پاسداران که عملاً موجب شکست استراتژی دفاع متحرک عراق شد. در این عملیات یگانهای خودی موفق شدند در مدت کوتاهی کسب آمادگی کرده و با یورش بر نیروهای عراقی آنان را مجبور به فرار کنند. با آزادسازی مجدد شهر مهران ابتکار عمل مجدداً به جبهه خودی بازگشته و تلاشها برای انجام یک عملیات گسترده آغاز شد.
9/4/65 عملیات کربلای 2 توسط سپاه در مطنقه حاج عمران.
10/6/65 عملیات کربلای 3 توسط سپاه بر روی اسکله الامیه واقع در شمال خلیج فارس.
20/6/65 عملیات انصار توسط سپاه در منطقه هورالعظیم
12/7/65 عملیات ظفر توسط ارتش در غرب کشور
19/ /65 عملیات فتح 1 توسط سپاه در کرکوک
4/8/65 عملیات فتح 2 توسط سپاه در سد دوکان
29/8/65 عملیات فتح 3 توسط سپاه در منطقه زاخو ـ دهوک
3/10/65 عملیات کربلای 4 توسط سپاه در منطقه ابوالخصیب

سال 63 ـ 1362
به دنبال اتخاذ استراتژی «تنبیه متجاوز» و انجام عملیاتهای رمضان و والفجر مقدماتی که نتایج دلخواه را در پی نداشت، جبهه خودی تلاش زیادی در جهت تجدید روند سال 61 به عمل آورد، لیکن بدلایلی این مهم امکان پذیر نشد. گرچه بعد از عملیات رمضان و تا اواخر سال 64 ابتکار عمل در دست جبهه خودی بود اما موفقیت چشمگیری بدست نیامد؛ زیرا عدم رشد سازمان رزم نیروهای خودی مانع جدی برای اقدام لازم در مقابل اذتش کاملاً مدرن و تقویت شده عراق بود. عراق با دفع عملیات رمضان، تدریجاً خود را بازیافت و در یک مقطع زمانی کوتاه موفق به تحکیم خطوط دفاعی خود در جبهه های جنوب گردید و با اتخاذ استراتژی «دفاع مطلق در زمین»، تمام تلاش خود را به اصلاح ضعف های خطوط دفاعی معطوف نمود و پ ساز هر عملیات نیز با توجه به ضعف های خطوط دفاعی معطوف نمود و پس از هر عملیات نیز با توجه به ضعف هایی که منجر به نفوذ رزمندگان اسلام می شد، آنها را مورد توجه قرار داده و به رفع آنها همت می گمارد. در این راستا عراق با افزایش استحکامات و موانع دفاعی، بکارگیری یگانهای اصلی در پشت خطوط دفاعی و نزدیک به مناطق حساس، تقویت آتش توپخانه، زرهی، افزایش بمباران عقبه (تأسیسات نظامی و اقتصادی) و بکارگیری سلاح شیمیایی فشار مضاعفی را بر جبهه خودی وارد آورد. با این همه، رزمندگان اسلام با انجام حملات ایذایی، متوسط و بزرگ سعی نمودند ضمن حفظ ابتکار عمل در صحنه جنگ به نقاط ضعف دشمن نیز دست یابند تا از آن طریق مجدداً برتری لازم را بدست آورند. مهمترین اقدام در این راستا انجام عملیات خیبر بود که با غافلگیری کامل انجام شد و با موفقیت هایی قرین گردید. لیکن در مجموع مقاصد اصلی حاصل نشد.
در مجموع طی سالهای 62 و 63 چندین عملیات محدود و سه عملیات بزرگ (والفجر 1، خیبر و بدر) صورت گرفت. عملیاتهای خیبر و بدر که در آبهای هورالهویزه انجام شد سبب بدست آ وردن تجربیات گرانبهایی شد که زمینه ساز فتح «فاو» در اواخر سال 64 گردید.
21/1/62 عملیات والفجر 1 در جبهه جنوب، محور شمال فکه توسط سپاه و ارتش بطور مشترک انجام شد.
29/4/62 عملیات والفجر 2 در منطقه حاج عمران توسط ارتش و سپاه
7/5/62 عملیات والفجر 3 توسط ارتش و سپاه در مهران
28/7/62 عملیات والفجر 4 در جبهه شمالی، محور بانه ـ مریوان توسط 9 لشکر و 2 تیپ پیاده و 10 گردان توپخانه در مقابل حدود 16 تیپ پیاده، 7 گردان کماندویی، 4 گردان زرهی و 15 گردان توپخانه انجام شد. در این عملیات نیروهای اسلام 1000 نفر از نیروهای دشمن را به اسارت درآورده و 18000 نفر از آنها را کشته و یا زخمی نمودند و با انهدام 90 دستگاه تانک و نفربر، 200 دستگاه خودرو، 10 فروند هواپیما، 1 فروند هلیکوپتر و 12 قبضه توپ موفق شدند چندین دستگاه تانک و نفربر، 200 دستگاه خودرو، چندین قبضه توپ و12 قبضه تفنگ 106 م.م را به غنیمت گرفته، منطقه وسیعی به وسعت 700 کیلومتر مربع از خاک دشمن را در دره شیلر تصرف کرده و شهر پنجوین و چندین روستای عراقی را تحت کنترل خود قرار دهند.
21/11/62 عملیات تحریرالقدس در منطقه دربندیخان.
29/11/62 عملیات والفجر 5 در مطنقه چنگوله توسط سپاه
2/12/62 عملیات والفجر 6 توسط سپاه در منطقه چیلات
3/12/62 عملیات خیبر در جبهه جنوب، محور هوالهویزه ـ شمال بصره توسط 9 لشکر و 6 تیپ پیاده، 2 لشگر و 3 تیپ زرهی، 7 گردان توپخانه و مجموعاً 220 گردان عمل کننده سپاه و ارتش در مقابل 3 لشکر و 3 تیپ زرهی، 4 لشکر و 15 تیپ پیاده، 1 لشکر و 2 تیپ مکانیزه، 5 تیپ نیروی مخصوص، 2 گردان جیش الشعبی، 10 گروهان کماندویی و 40 فروند هواپیما، 9 فروند هلیکوپتر و 20 دستگاه خودروی دشمن منهدم شد و 10 دستگاه تانک و نفربر و 60 دستگاه تجهیزات مهندسی توسط نیروهای خودی به غنیمت گرفته شد. در نتیجه عملیات خیبر منطقه ای به وسعت 2180 کیلومترمربع از جمله جزایر مجنون به تصرف رزمندگان اسلام درآمد.
25/7/63 عملیات عاشورا در منطقه میمک توسط سپاه.
19/12/63 عملیات بدر توسط سپاه ارتش در منطقه عملیاتی جنوب و در محور هورالهویزه انجام شد. در این عملیات که به لحاظ تاکتیکی تکمیل کننده ابتکار عملیات خیبر بود، نیروهای خودی توانستند مواضع خود را در منطقه عمومی هور، تحکیم و تثبیت نمایند و ضمن وارد آوردن تلفات سنگین به نیروهای عراقی، تعداد 3200 نفر از آنان را به اسارت خود درآورند. در عملیات بدر واحدهایی از قوای خودی توانستند خود را به آن سوی رودخانه دجله رسانده و جاده استراتژیک بصره ـ العماره را مورد تهدید جدی قرار دهند. در این عملیات رژیم عراق با توجه به عدم توانائی ارتش در به عقب راندن رزمندگان اسلام، دستور استفاده از سلاحهای شیمیایی را صادر کرده و ضمن انجام این عمل، مناطق مسکونی کشور ایران را مورد حمله هواپیماها و موشکهای دوربرد قرار داد.
سال 65 ـ 1364
رکودی که از تیر ماه سال 61 به دنبال عملیات رمضان بر جبهه خودی سایه افکنده بود و رزمندگان اسلام در مقابل دیوار دفاعی عراق متوقف مانده بودند تا اواخر سال 64 نیز ادامه یافت. در این سال سلسله عملیات محدود و ایذایی تحت عنوان قدس، ظفر و عاشورا انجام گرفت. همچنین در جبهه جنوب (هورالهویزه) در فصل تابستان تحرک زیادی از جانب نیروهای خود صورت گرفت، امری که هیچ گاه در گذشته به چشم نمی خورد. در کنار اقدامات فوق، کار بر روی فاو نیز در جریان بود. اواخر سال 64 در میان ناباوری محافل خارجی و کشورهای عربی، خصوصاً شیخ نشین کویت، عملیات بزرگ والفجر هشت (فتح فاو) در اوج غافلگیری ارتش عراق انجام شد. از جمله عوامل مؤثر در غافلگیری عراق، شدت فعالیت جبهه خودی در هورالهویزه بود که با توجه به اینکه طی سالهای 62 و 63 محوراصلی عملیات نیروهای خودی همین منطقه بود، ذهنیت دشمن را شدیداً متوجه خود نمود. به هر حال شهر فاو در روز سوم عملیات تصرف شد و تثبیت مواضع بیش از 70 روز به طول انجامید. فتح فاو پیامدهای بسیاری در بر داشت. اصلی ترین نتیجه آن بر هم خوردن توازن در صحنه نظامی سیاسی جنگ بود که تشدید جنگ شهرها را در پی داشت. از سوی دیگر در یک توطئه جهانی با شرکت آمریکا، اروپا و کشورهای عربی منطقه، قیمت نفت تا مرز 5/5 دلال در هر بشکه سقوط کرد.
در سال 65 فرماندهان نظامی درصدد برآمدند که با دستیابی به یک پیروزی دیگر مانند فاو جنگ را به نقطه روشنی برسانند. از این رو عملیات کربلای 4 در شلمچه طرح ریزی شد. لیکن، آمریکا که پس از فاو به این نتیجه رسیده بود که در صورت تکرار پیروزیهای ایران منافع امپریالیستی او به خطر خواهد افتاد، کمکهای اطلاعاتی خود را به عراق شدیداً افزایش داد بگونه ای که هنگام آغاز عملیات کربلای 4، عراق کاملاً از عملیات مطلع بود و به همین خاطر پس از شب اول عملیات، فرماندهان سپاه ادامه عملیات را مصلحت ندانسته و آن را متوقف کردند. 15 روز پس از عملیات کربلای 4 طی یک ابتکار عمل بدیع، سپاه عملیات کربلای 5 را طرح ریزی کرد و در حالی که عراق خود را برای حمله به فاو آماده می کرد و عملیات سالانه ایران را نیز تمام شده تلقی می نمود، یک بار دیگر غافلگیر شد اما این بار از ل حاظ زمان (نه مکان). عملیات کربلای پنج بسیار سخت بود؛ جبهه خودی درصدد آن بود که با رسیدن به کانال زوجی در کنار شهر بصره قرار بگیرد و عراق نیز کوشش می کرد به هر قیمتی ممکن از پیشروی ایران جلوگیری کند. بدین معنا که بر خلاف والفجر هشت که عراق زمین را واگذار کرد تا زمان را بدست آورد، تلاش عراق مصروف آن بود که زمین را حفظ کند. به هر تقدیر، عملیات کربلای پنج نیز مانند والفجر هشت دارای پیامدهای زیادی بود، به گونه ای که سال بعد، سال رقم خوردن سرنوشت جنگ قلمداد گردید.
17/3/64 عملیات ظفر 1 در جزیره مینو توسط ارتش
23/3/64 عملیات انصارا... توسط سپاه در کردستان
24/3/64 عملیات قدس 1 در هورالهویزه توسط سپاه
5/4/64 عملیات ظفر 2 در پنجوین توسط ارتش
7/4/64 عملیات ظفر 3 توسط ارتش در غرب کشور
10/4/64 عملیات ظفر 4 توسط ارتش در فکه
20/4/64 عملیات قدس 3 توسط سپاه در منطقه دهلران
23/4/64 عملیات قادر در جبهه شمالی و در محور سیدکان توسط ارتش
2/5/64 عملیات قدس 4 در هورالهویزه توسط سپاه
15/5/64 عملیات قدس 5 در هورالهویزه توسط سپاه
23/5/64 عملیات عاشورای 1 توسط سپاه در تکاب کردستان
24/5/64 عملیات عاشورای 2 توسط سپاه در منطقه چنگوله
25/5/64 عملیات شورای 3 توسط سپاه در منطقه فکه
1/8/64 عملیات عاشورای 4 توسط سپاه در منطقه هورالهویزه

با آغاز سال جدید ضربات قاطع مدافعین انقلاب سبب دگرگونی عمیق در توازن جنگ شد. عملیات فتح المبین که از جانب امام امت(ره) فتح الفتوح لقب گرفت، ضربات جبران ناپذیری بر ارتش بعث وارد ساخت و موجب آزادسازی مناطق استراتژیک وسیعی گردید. عملیات بیت المقدس که در فاصله زمانی کوتاهی پس از فتح المبین صورت گرفت رژیم عراق را در آستانه سقوط قرار داد. فتح خرمشهر علاوه بر افزایش روحیه در جبهه خودی، اعتبار نظامیان عراقی را شدیداً زیر سوال برد. در واقع همانگونه که تصرف خرمشهر برگ برنده عراق محسوب می شد و موازنه را به نفع او حفظ می کرد؛ از دست دادن آن نیز توان و کارآیی ارتش و رژیم عراق را در داخل و خارج مورد تردید قرار داد، بویژه آنکه تلفات نیروی انسانی و تجهیزات انهدامی و اغتنامی ارتش عراق در این عملیات آنقدر بالا بود که رژیم عراق را یارای ادامه جنگ نبود. عملیاتهای فتح المبین و بیت المقدس بکلی توازن جنگ را به نفع نیروهای اسلام تغییر داد و ارتش عراق را شدیداً در موضع انفعالی قرار داد. بگونه ای که صدام حسین، رژیم عراق پس از بازپس گیری فاو در فروردین 67 اظهار داشت (نقل به مضمون):
«بعد از تصرف محمره (خرمشهر) توسط ایران، ما فقط یک تیپ داشتیم که برای حفاظت بغداد گماردیم.»
رژیم عراق در پی شرایط حادی که بر او عارض شده بود و بدلیل ضعفهای موجود، تحت لوای صلح طلبی دست به عقب نشینی از بقیه نقاط مرزی زد و در نقاطی موضع گرفت که توسط موانع طبیعی محافظت می شد تا بدین نحو کمبود نیروی خود را جبران نماید. ضعف های اساسی عراق در این مقطع عبارت بودند از:
ـ عدم برنامه ریزی برای جنگ دراز مدت در داخل خاک ایران؛
ـ شکست روحی ناشی از عدم موفقیت در استراژی پیروزی برق آسا؛
ـ ناتوانی در مقابل جنگهای نامنظم؛
ـ عدم دستیابی به خطوط دفاعی منظم و قابل اتکاء؛
ـ دادن جناح و فاصله زیاد بین خط مقدم وعقبه؛
ـ دست نیافتن به هدفهای مورد نظر؛
ـ فقدان انگیزه در سربازان عراقی.
بعد از بیت المقدس بدلیل تحلیل رفتن توان یگانهای خودی وقفه ای کوتاه در انجام عملیات بعدی ایجاد شد و عراق نیز سراسیمه اقدام به ایجاد موانع و خطوط متعدد دفاعی در جنوب نمود تا بدین وسیله شهر استراتژیک بصره را از خطر سقوط مصون دارد. برای این منظور کارشناسان نظامی غربی و اسرائیلی نیز عراق را یاری دادند. جمهوری اسلامی ایران پس از حل شبهات شرعی و سیاسی در خصوص ورود به خاک ایران، علمیات رمضان را به منظور تصرف بخشی از خاک عراق انجام داد. از جمله دلایل اصلی پیشروی به داخل خاک عراق عبارت بودند از:
ـ خارج ساختن شهرهای آبادان و خرمشهر از بُرد توپخانه عراق و فراهم کردن زمینه بازگشت مردم به این شهرها؛
ـ جلوگیری از استمرار استراتژی هجومی عراق دریا و هوا؛
ـ وادار ساختن مجامع بین المللی به قضاوت عادلانه و حل و فصل وضعیت موجود؛
ـ تنبیه متجاوز.
عملیات رمضان و چند عملیات متعاقب آن مانند والفجر مقدماتی، نتایج موردنظر را به دنبال نداشت و جنگ وارد مرحله جدیدی شد که طی دو سال بعد نیز ادامه یافت.
2/11/61 عملیات فتح المبین در جبهه جنوب و در منطقه غرب شوش و دزفول و غرب رودخانه کرخه صورت گرفت. در این عملیات نیروهای خودی با 3 تیپ زرهی، 20 تیپ پیاده و 10 گردان توپخانه در مقابل 7 تیپ زرهی، 6 تیپ مکانیزه، 15 تیپ پیاده دشمن، وارد عمل شدند که در نتیجه قریب 2400 کیلومتر مربع از خاک جمهوری اسلامی شامل مراکزی چون سایت و رادار فکه، جاده دزفول ـ دهلران و ... آزاد شد و شهرهای شوش، دزفول، اندیمشک و پایگاه شکاری دزفول از زیر دید و تیر دشمن خارج گردید. در این عملیات 15000 نفر از نیروهای عراق به اسارت درآمدند و 361 دستگاه تانک و نفربر، 18 فروند هواپیما، 300 دستگاه خودرو، 50 قبضه توپ و 30 دستگاه تجهیزات مهندسی دشمن منهدم شد. همچنین 320 دستگاه تانک و نفربر، 500 دستگاه خودرو، 165 قبضه توپخانه و 50 دستگاه تجهیزات مهندسی آنان به غنیمت نیروهای خودی درآمد.
10/2/61 عملیات بیت المقدس در جنوب اهواز و شمال خرمشهر توسط سپاه و ارتش انجام شد. در این عملیات 25 تیپ پیاده، 7 تیپ زرهی و 11 گردان توپخانه خودی در مقابل 8 لشکر سازمانی و نزدیک به 20 تیپ مستقل و حدود 530 قبضه انواع توپ دشمن وارد عمل شدند که در نتیجه آن 5400 کیلومتر مربع از اراضی جمهوری اسلامی از جمله شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید آزاد شد. در عملیات بیت المقدس 19000 نفر از نیروهای دشمن اسیر و 16000 نفر کشته و یا زخمی شدند و تلفات سنگینی به تجهیزات و ادوات آنها وارد آمد، از جمله 150 دستگاه تانک و نفربر، 20 فروند هواپیما، 200 دستگاه خودرو و 30 قبضه توپخانه دشمن منهدم گردید و 50 دستگاه تانک و نفربر، 300 دستگاه خودرو و 30 قبضه توپ توسط نیروهای اسلام به غنیمت گرفته شد.
23/4/61 عملیات رمضان در منطقه عمومی شرق بصره و در داخل خاک عراق انجام شد. در این عملیات 6 لشکر پیاده، 2 لشکر زرهی و 2 تیپ مستقل خودی در مقابل 3 لشکر زرهی، 1 لشکر مکانیزه، 1 لشکر پیاده و چندین تیپ زرهی، پیاده و مکانیزه دشمن وارد عمل شدند. هدف عملیات رمضان تعقیب متجاوز، دور ساختن دشمن از شهرهای حساس و استراتژیک خرمشهر و آبادان و همچنین انهدام واحدهای باقیمانده ارتش عراق بود. در این عملیات 1315 نفر از نیروهای دشمن اسیر و 7400 نفر کشته و یا زخمی شدندو 1097 دستگاه تانک و نفربر، چند صد دستگاه خودروی نظامی و مهندسی، 5 فروند هواپیمای دشمن منهدم شد و 100 دستگاه تانک و نفربر و دهها دستگاه خودروی نظامی و مهندسی به غنیمت نیروهای خودی درآمد.
15/5/61 عملیات ثارالله در منطقه قصرشیرین توسط سپاه
26/6/61 عملیات حسین ابن علی توسط سپاه در میمک
9/7/61 عملیات مسلم ابن عقیل توسط ارتش و سپاه در محور سومار
10/8/61 عملیات محرم در منطقه حمرین توسط ارتش و سپاه
17/11/61 عملیات والفجر مقدماتی در جبهه جنوب و در محور فکه و چزابه توسط سپاه و ارتش انجام شد، این عملیات که با قصد نفوذ در داخل خاک عراق طراحی شد دومین تجربه نیروهای خودی در ورود به داخل خاک دشمن بود. ارتش عراق که ضربات سهمگینی از نیروهای خودی در عملیات بیت المقدس، فتح المبین و ... خورده بود با شیوه رزم و نحوه تهاجم نیروهای خودی آشنا شده و با اتخاذ شیوه های پدافندی پیچیده قصد داشت مانع از ادامه موفقیت نیروهای خودی گردد. در عملیات والفجر مقدماتی که زمینه ساز حرکتهای محدود دیگری شد، یگانهای خودی موفق شدند ضمن انهدام بخشی از قوای دشمن قسمتهای از خطوط مرزی را در شمال چزابه تأمین نمایند.

در جبهه شمالی از محور ازگله به بالا ابتکار عمل در دست نیروهای محلی
11/3/60 عملیات محدود سپاه در منطقه نوسود
15/3/60 عملیات محدود سپاه در منطقه نوسود
21/3/60 عملیات فرماندهی کل قوا در محور دارخوین توسط ارتش و سپاه
2/4/60 عملیات محدود و مشترک سپاه و ارتش در محور دزفول
11/4/60 عملیات روح الله در محور نوسود توسط ارتش و سپاه
3/5/60 عملیات شهید چمران در محور جاده ماهشهر توسط سپاه
5/5/60 عملیات مشترک ارتش و سپاه با نام شهید چمران در حمیدیه (طراح).
12/5/60 عملیات مشترک و محدود سپاه و ارتش در دشت عباس
10/6/60 حرکت محدود سپاه در محور طراح
10/6/60 عملیات شهید رجایی و با هنر در محور حمیدیه توسط سپاه وارتش
11/6/60 عملیات نصر در غرب تپه الله اکبر توسط ارتش و سپاه
11/6/60 عملیات مشترک ارتش و سپاه در ارتفاع بازی دراز
27/6/60 عملیات شهید مدنی در غرب سوسنگرد توسط سپاه
5/7/60 عملیات ثامن الائمه در شمال آبادان و شرق کارون بطور مشترک توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش انجام شد. استعداد خودی در این عملیات 9 تیپ، 9 گردان پیاده منهای توپخانه و پنجاه قبضه ضدهوایی بود و در مقابل، توان دشمن را 6 تیپ زرهی و پیاده، 1 گروهان موشک ضد تانک میلان، 3 آتشبار ضدهوایی و 2 آتشبار توپخانه سبک تشکیل می داد.
در این عملیات 150 کیلومتر مربع از خاک میهن اسلامی از جمله دو جاده استراتژیک اهواز ـ آبادان و ماهشهر ـ آبادان آزاد شد و شهر آبادان از محاصره دشمن خارج گردید. تلفات انسانی نیروهای عراق در عملیات ثامن الائمه بالغ بر 1800 اسیر و 1500 تا 2000 کشته و زخمی شد و 90 دستگاه تانک و نفربر، 100 خودرو، 2 دستگاه پل پی امپی ارتش عراق منهدم گردید. همچنین 160 دستگاه تانک و نفربر، 150 خودرو، 30 دستگاه لودر و بلدوزر و 7 قبضه توپ به غنیمت نیروهای اسلام درآمد.
8/9/60 عملیات طریق القدس با همکاری مشترک سپاه و ارتش در منطقه بستان انجام شد. استعداد قوای خودی در این عملیات 5 تیپ پیاده، 4 تیپ زرهی و 4 گردان توپخانه بود و دشمن از 6 تیپ زرهی، 5 تیپ پیاده و 3 گروه جیش الشعبی استفاده می کرد. در این عملیات 650 کیلومترمربع زمین از جمله شهرستان از اشغال نیروهای عراقی خارج گردید و از نیروهای دشمن 546 نفر اسیر و 8500 نفر کشته و یا زخمی شدند. همچنین نیروهای خودی موفق شدند 180 دستگاه تانک و نفربر، 200 دستگاه خودرو، 12 فروند هواپیما، 4 فروند هلیکوپتر را منهدم کرده و 170 دستگاه تانک و نفربر، 250 دستگاه خودرو، 150 دستگاه تجهیزات مهندسی و 19 قبضه توپ را به غنیمت خود درآورند.
12/9/60 عملیات ضربت ذوالفقار
20/9/60 عملیات مشترک سپاه و ارتش تحت عنوان «مطلع الفجر» در منطقه گیلان غرب
12/10/60 عملیات محمدرسول ا... در محور مریوان ـ پاوه توسط ارتش و سپاه
12/10/60 عملیات امیرالمؤمنین در منطقه ریجاب
1/12/60 عملیات امام علی توسط ارتش و سپاه در چزابه
سال 1361

مجموعه زیر، روزشمار اجمالی جنگ هشت ساله ایران و عراق از بُعد نظامی ـ عملیاتی است. در این مجموعه ضمن رعایت ترتیب تاریخی عملیاتهای نیروهای خودی و دشمن تلاش شده است تا عملیاتهای برجسته طرفین به اختصار تشریح گردد تا خواننده بیشتر با فراز و نشیب های جنگ تحمیلی و نحوه عمل ارتش عراق و رزمندگان اسلام آشنا شود. قابل ذکر است که بررسی ابعاد مختلف جنگ ایران و عراق نیازمند زمان و امکانات بیشتری است و این مجموعه تنها به بیان سلسله عملیاتهایی که دقت نظر در بطن آنها واجد درسها و تجربیات بسیار می باشد، اکتفا می کند. پرواضح است که در کنار عملیاتهای نظامی، پیامدهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نیز حائز اهمیت بوده و رابطة مستقیمی با تحولات جنگ داشته است که در این مجموعه بدان پرداخته نمی شود. نکته دیگر اینکه عملیاتها براساس سالهای جنگ تقسیم بندی شده است و در هر سال نیز توضیحاتی پیرامون وضعیت کلی جنگ بیان شده است.
آغاز جنگ ـ 1359
در سی ویکم شهریور 1359 در شرایطی که اقدامات متعدد امپراطوری آمریکا جهت براندازی نظام نوپای انقلاب اسلامی یکی پس از دیگری با شکست مواجه می شد، رژیم توتالیتر و توسعه طلب عراق با حمایت آمریکا و غرب، مرزهای جمهوری اسلامی ایران را مورد حمله نظامی قرار داد و به طور همزمان، نیروهای هوایی این کشور در یک تهاجم گسترده، مناطق استراتژیک از جمله فرودگاه تهران را بمباران کرد و بدنبال آن جنگ تحمیلی رسماً آغاز گردید. با شروع جنگ، جمهوری اسلامی ایران کاملاً غافلگیر شد. زیرا از یک طرف، ارتش به خاطر اعدام، تصفیه و فرار سران فاسد خود فاقد کمترین کارایی بود. از طرف دیگر سپاه نیز هنوز در بدو شکل گیری بوده و توان محدودش نیز در درگیریهای داخلی در کردستان، گنبد، جریان خلق عرب و ... شدیداً تحلیل رفته بود. بنابراین ایران فاقد یک سازمان نظامی توانمند برای مقابله با ماشین جنگی عراق بود. از این میان دو عامل اساسی مانع فروپاشی نظام سیاسی کشور گردید.
اول کنترل اوضاع توسط حضرت امام(س) و عامل دوم سیل روزافزون مردم در صحنه سیاسی کشور و گسیل آنها به جبهه ها. سازمان یافتن نسبی مردم و بسیج آنها سبب آغاز حملات ایذایی و چریکی گردید و توانست مانع پیشروی ماشین جنگی عراق گردد و پس از آن بتدریج انجام عملیاتهای محدود مطمح نظر واقع شد. عراق نیز در این مقطع پس از ناکامی در تصرف خوزستان با اتخاذ استراتژی دفاعی در جنگ زمینی و افزایش فشار بر روی شهروندان از طریق جنگ شهرها سعی نمود در کوتاهترین زمان ممکن دولت را تسلیم نموده و وادار به مذاکره نماید، لیکن موضع سازش ناپذیر حضرت امام خمینی(س) و وفاداری و پشتیبانی مردم از معظم له پاسخ کوبنده ای به تحرکات ایذایی دشمن بود. در سال 59 علاوه بر حملات چریکی و پارتیزانی حدوداً 18 عملیات محدود و متوسط علیه عراق صورت گرفت. تعدادی از این عملیاتها به صورت کلاسیک و در دوره بنی صدر انجام شد که هیچگونه موفقیتی در برنداشت. در مطالبی که متعاقباً می آید اقدامات انجام شده طرفین بررسی خواهد شد.
31/6/1359
آغاز تهاجم همه جانبه عراق به جمهوری اسلامی ایران که از سه جبهه جنوب، میانی و شمال انجام شد. ارتش عراق در جبهه جنوب تهاجم خود را از پنج محور آغاز کرد:
1. محور شلمچه برای تصرف خرمشهر و آبادان؛
2. محور کوشک به طرف اهواز؛
3. محور طلائیه به سمت هویزه؛
4. محور چزابه به طرف بستان، سوسنگرد و اهواز؛
5. محور فکه به سمت شوش، دزفول و دهلران.
در جبهه میانی نیروهای دشمن از چهار محور وارد عمل شدند:
1. محور مهران؛
2. محور مندلی به سمت ارتفاعات سومار و نفت شهر؛
3. محور خسروی ـ قصرشیرین؛
4. محور سلیمانیه ـ پنجوین جهت تصرف ارتفاعات مریوان و بانه.

چکیده: رژیم عراق در ابتدای جنگ به طور محدود از گلوله های شیمیایی استفاده می کرد اما در جریان عملیات والفجر ۲ به طور وسیع و با استفاده از هواپیما مبادرت به بمباران شیمیایی غرب جاده پیرانشهر ـ رواندوز کرد. درشانزدهم مهر ماه سال 1366 رژیم بعثی عراق شهر سومار را مورد هجوم شیمیایی خود قرار داد که طی آن بسیاری از هموطنان ایرانی به درجه رفیع شهادت نایل آمدند.
 

درشانزدهم مهر ماه سال 1366 رژیم بعثی عراق شهر سومار را مورد هجوم شیمیایی خود قرار داد که طی آن بسیاری از هموطنان ایرانی به درجه رفیع شهادت نایل آمدند .
در اینجا به همین مناسبت، روزشمار حملات وحشیانه شیمیایی رژیم بعث عراق با حمایت قدرتهای بزرگ، که داعیه ی دفاع از حقوق بشر در جهان را دارند، ذکر می شود .

ـ رژیم عراق در ابتدای جنگ به طور محدود از گلوله های شیمیایی استفاده می کرد اما در جریان عملیات والفجر ۲ به طور وسیع و با استفاده از هواپیما مبادرت به بمباران شیمیایی غرب جاده پیرانشهر ـ رواندوز کرد. این حمله که در ساعت ۷ صبح روز سه شنبه ۱۸ مرداد سال 1362 به وقوع پیوست منجر به مصدوم شدن جمعی از رزمندگان شد .

ـ عراق از تاریخ 1362/2/19تا  1362/9/4 دوازده بار با استفاده از توپ، خمپاره و هواپیما اقدام به کاربرد گازهای شیمیایی، عمدتاً در غرب کشور از جمله مناطق نظامی و غیرنظامی پیرانشهر، بازی دراز، مریوان، بانه، پنجوین و پاوه کرد .

ـ ساعت ۵ بامداد ۳ آبان ماه ،۶۲ هواپیماهای دشمن روستای باینجان از توابع بانه را بمباران شیمیایی کردند که منجر به شهادت و مصدوم شدن جمعی از اهالی روستا شد. در این حمله از بمب های شیمیایی حاوی آرسنیک و نیتروژن موستارد، موسوم به بمب های تاول زا استفاده شد .

ـ ساعت ۱۷ روز ۱۶ آبان سال ۶۲ ، ۴ فروند هواپیمای دشمن منطقه ای بین رود شیلر و ارتفاعات لری را هدف حملات شیمیایی قراردادند که منجر به تحریکات چشمی شدید در مجروحین شد .

ـ 1362/12/23 در حالی که هیأت اعزامی دبیرکل برای بررسی کاربرد سلاح شیمیایی توسط عراق به ایران سفر کرده بود، رژیم عراق منطقه عملیاتی خیبر را بمباران شیمیایی کرد .

- 1364/1/19 چهار منطقه از منطقه عملیاتی «بدر» در هورالهویزه در داخل خاک ایران هدف بمب ها و گلوله های شیمیایی عراق قرار گرفت که این بمب ها حاوی گاز خردل و اعصاب بودند .

ـ ساعت ۱۷ روز  1364/1/20 مجدداً در منطقه عملیاتی بدر در هورالهویزه از سوی عراق گلوله باران شیمیایی شد .

ـ 1365/10/20 هواپیماهای عراقی مواضع رزمندگان اسلام در منطقه عملیاتی کربلای ۵ را بمباران شیمیایی کردند که منجر به مصدوم شدن عده ای شد.وزش باد مقادیری گاز سمی را به سوی مواضع مقدم نیروهای عراقی منتقل کرد و در نتیجه جمعی از آنان مصدوم شدند .

ـ 1365/10/24در جریان دفع پاتک دشمن در منطقه عملیاتی کربلای ،۶ عراق مواضع نیروهای ایران را بمباران شیمیایی کرد .

ـ ،۱۳۶۵ ‎/ ۱۰ ‎/ ۱۹ مواضع نیروهای عراقی در مهد جزیره الرصاص اشتباهاً توسط هواپیماهای عراقی بمباران شد .

ـ در پی به کارگیری مجدد سلاح شیمیایی توسط عراق در دسامبر۸۶ میلادی، دبیرکل سازمان ملل متحد روز 1365/10/16 نگرانی خود را از نقض قوانین بین المللی اعلام کرد .

ـ ، 1365/10/15 یک انبار مهمات شیمیایی دشمن در ساحل غربی اروند رود، حدفاصل جزیره ام الرصاص و مینو، هدف آتش توپخانه نیروهای اسلام قرار گرفت و منجر شد که بر اثر آن صدها نظامی عراق کشته و زخمی شوند .

ـ 1365/10/11 نماینده ایران در سازمان ملل در یادداشتی به دبیرکل، خواستار اعزام هیأتی جهت بازدید از مجروحین شیمیایی ایران در غرب کشور شد .

ـ 1365/12/7 عراق اقدام به کاربرد سلاح شیمیایی در شمال جاده شلمچه ـ بصره کرد که با آمادگی کامل پدافند شیمیایی ایران، آثار آن خنثی شد .

ـ ،۱۳۶۶ ‎/ ۴ ‎/ ۷ رژیم عراق چهار نقطه شهر کردنشین سردشت را هدف حملات شیمیایی قرار داد که منجر به شهادت ۱۳۹ تن و مصدومیت ۷۰۰۰ نفر از مردم این شهر شد .

ـ 1366/7/16 یک منطقه عملیاتی در شمال سومار توسط هواپیماهای عراقی بمباران شیمیایی شد که شهادت جمعی از رزمندگان را در پی داشت .

ـ ، 1366/10/21عراق مبادرت به پرتاب گلوله های شیمیایی در یک منطقه عملیاتی مقابل سردشت کرد .

ـ 1366/12/27 رژیم عراق همزمان با پیشروی نیروهای ایران به سوی حلبچه، چندین بار اقدام به بمباران شیمیایی این شهر کرد و دست به کشتار مردم این شهر زد .

ـ 1366/12/30هلال احمر جمهوری اسلامی تعداد شهدای بمباران شیمیایی عراق در شهرهای آزاد شده در عملیات والفجر ۱۰ را بیش از ۵ هزار نفر اعلام کرد. رژیم عراق در این حملات از گازهای سیانور، خردل و اعصاب استفاده کرد .

ـ 1367/1/10 هواپیماهای عراقی روستای کلای در حومه پاوه را هدف بمباران شیمیایی قرار دادند .

ـ 1367/1/21 هواپیماهای عراقی یک روستا در منطقه مریوان و همچنین شهر مریوان را بمباران و گلوله باران شیمیایی کردند .

ـ ، 1367/1/27 رژیم عراق در حمله به مواضع نیروهای اسلام در فاو مبادرت به استفاده از سلاح شیمیایی کرد .

ـ ، 1367/2/28 چند روستا از جمله مرزن آباد و بیتوتش از توابع سردشت توسط هواپیماهای عراقی بمباران شد .

ـ ، 1367/2/4 یک منطقه مسکونی در یک روستای بانه توسط هواپیماهای عراقی بمباران شیمیایی شد .

ـ ، 1367/4/4 نیروهای عراقی با استفاده گسترده از سلاح های شیمیایی به رزمندگان اسلام در جزایر مجنون حمله کردند .

ـ ، 1367/5/3 نیروهای عراقی با بهر گیری از سلاح های شیمیایی در مناطق گیلانغرب و سرپل ذهاب پیشروی کرده و مناطقی را به اشغال خود درآوردند .

ـ ،۱۳۶۷ ‎/ ۵ ‎/ ۱ هشت نقطه در منطقه غرب اشنویه هدف بمباران شیمیایی عراق قرار گرفت که در اثر این جنایت، بیش از دو هزار و۴۰۰ تن از مردم غیرنظامی مصدوم شدند .

ـ معاون سازمان منع سلاح های شیمیایی سازمان ملل متحد در تهران گفت: وجود یکصدهزار مجروح شیمیایی در ایران علاوه بر تحمیل هزینه های هنگفت اقتصادی و اجتماعی یک تراژدی انسانی است. 1378/2/2

ـ معاون بهداشت و درمان بنیاد درسمینار تخصصی عوارض مزمن گازهای شیمیایی: ۶۰ هزار مصدوم شیمیایی در ایران وجود دارد که ۵ تا ۶۰ درصد ریوی، ۳۰درصد چشمی و بقیه بیماری های پوستی دارند .

ـ در ساعت ۳۰: ۱۶روز یکشنبه هفتم تیرماه ۱۳۶۶ چند فروند هواپیمای عراقی سکوت شهر کوچک سردشت در غرب کشور را شکستند و ۷ بمب خردل در نقاط مختلف شهر انداختند که یکی از آنها داخل بازار شهر افتاد.  بیش از یک سوم مردم شهر مصدوم شدند بعضی ها سرپایی درمان شدند و مابقی که بیش از ۱۰۰۰ نفر بودند در حال وخیم تری بودند که نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشتند و لذا به تبریز، ارومیه و تهران اعزام شدند و حدود ۱۰درصداین افراد به شهادت رسیدند .

تعداد کمی در روز اول و قبل از انتقال به بیمارستان (به علت شدت مصدومیت آثار عصبی و غیرکلاسیک خردل و ایست قلبی زودرس) شهید شدند. ولی اکثریت ۳۰ـ ۷ روز پس از حادثه به تدریج در ICUهای بیمارستان ها به شهادت رسیدند. علت مرگ در اکثر موارد ضعف شدید سیستم دفاعی بدن (به علت خردل) و نیز آسیب شدید غشای تنفسی و اختلال عمل تنفسی بود .
روزشمار جنگ ایران و عراق .جلد اول: پیدایش نظام جدید